Η δυσλεξία είναι ένα είδος μαθησιακής δυσκολίας, το οποίο καλούνται συχνά να αντιμετωπίσουν μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η δυσλεξία δεν είναι ασθένεια. Πρόκειται για έναν διαφορετικό τρόπο έκφρασης και προσέγγισης στην λήψη γνώσεων και πληροφοριών.
Υπάρχουν πολλά και αξιοσημείωτα παραδείγματα δυσλεκτικών ανθρώπων, οι οποίοι διέπρεψαν και άφησαν εποχή: Αϊνστάιν, Ντα Βίντσι, Φλομπέρ, Έντισον, Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ, Πικάσο, Τσόρτσιλ, Τζορτζ Ουάσινγκτον, Χένρι Φορντ, Ροκφέλερ, Αγκάθα Κρίστι, Έριν Μπρόκοβιτς, Τζον Λένον, Τομ Κρουζ, Σερ, Ορλάντο Μπλουμ, Κίρα Νάιτλι, Κιάνου Ριβς, Ρόμπιν Γουίλιαμς και πολλοί άλλοι ακόμα. Όλοι τους δυσλεκτικοί και συγχρόνως με την ευφυΐα και το ταλέντο, που πολλοί θα ζήλευαν.
Είναι φανερό ότι τα άτομα με δυσλεξία, σαφώς και δεν είναι λιγότερο έξυπνα από αυτά που δεν έχουν, ούτε στερούνται δυνατοτήτων και ευκαιριών.
Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Δυσλεξίας, τα παιδιά που την αντιμετωπίζουν, εμφανίζουν μια παραπάνω δυσκολία και καθυστέρηση στην εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης, έχοντας, όμως, την νοητική ικανότητα και δυνατότητα για αυτές τις εργασίες. Έχουν κανονική ή πολύ συχνά, ανώτερη νοημοσύνη και η δυσκολία τους δεν σχετίζεται με προβλήματα όρασης ή ακοής, ούτε με το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Δυσλεξία, δηλαδή, μπορεί να αντιμετωπίζει και ένα άτομο που μεγαλώνει σε υγιές περιβάλλον και που δεν αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Οφείλεται σε καθαρά βιολογικούς παράγοντες.
Τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο και συναντούν δυσκολία να καταλάβουν και να μάθουν τα σύμβολα των γραμμάτων, το σύστημα ανάγνωσης και γραφής, δυσκολεύονται με τους αριθμούς και όλο αυτό τα φέρνει αντιμέτωπα με την πρώτη τους απογοήτευση. Δυστυχώς, η απροθυμία για ουσιαστική ενασχόληση των δασκάλων και καθηγητών, με τα παιδιά αυτά, αποτελεί συχνό φαινόμενο στα σχολεία και έτσι τα δυσλεκτικά παιδιά στερούνται της κατάλληλης ειδικής εκπαίδευσης, αλλά και της δίκαιης αξιολόγησής τους. Οι γονείς πρέπει πάντα να τα στηρίζουν και να τα ενθαρρύνουν.
Τι είναι η δυσλεξία
Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος ορισμός για την δυσλεξία, αλλά αρκετοί οι οποίοι μπορούν να την περιγράψουν, βάσει των συμπτωμάτων που παρουσιάζει, τα οποία δεν είναι τα ίδια, ούτε στον ίδιο βαθμό για όλους.
Το άτομο παρουσιάζει δυσκολία κατανόησης στον γραπτό ή προφορικό λόγο, π.χ. στην ανάγνωση, την γραφή ? ορθογραφία, τον συλλαβισμό, την αρίθμηση, την σκέψη, την ομιλία ή την ακοή, χωρίς να έχει οργανική δυσλειτουργία. Η λέξη δυσλεξία περιγράφει ένα διαφορετικό είδος μυαλού, όχι, όμως με χαμηλότερη αντίληψη, αλλά πολύ συχνά ταλαντούχο και υπέρ-παραγωγικό, με έναν διαφορετικό τρόπο και διαφορετική εγκεφαλική επεξεργασία. Κοινό χαρακτηριστικό είναι πως όλοι οι δυσλεκτικοί έχουν σημαντικά χαμηλότερες επιδόσεις στο διάβασμα από αυτές που τυπικά θα έπρεπε για την ηλικία ή τη νοημοσύνη τους.
Εκτός των κοινών χαρακτηριστικών, υπάρχουν και χαρακτηριστικά που διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Άλλωστε, ο κάθε ένας είναι μοναδικός. Βάσει ποσοστών, η δυσλεξία παρουσιάζεται περίπου στο 5% των παιδιών, ενώ τα αγόρια την παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό απ? ότι τα κορίτσια, με αναλογία 4 προς 1. Στο 25% των μαθητών υπολογίζονται τα δυσλεκτικά παιδιά στην Ελλάδα.
Πότε μπορεί να γίνει αντιληπτή η δυσλεξία και πως πιστοποιείται
Για να έχει κανείς ολοκληρωμένη εικόνα και να μπορέσει να βγάλει σωστά συμπεράσματα, η ιδανική περίοδος είναι προς το τέλος της Β? τάξης του Δημοτικού. Στο σημείο αυτό το παιδί έχει ολοκληρώσει την εκμάθηση της ανάγνωσης και γραφής. Συγκεκριμένα στη χώρα μας τότε μπορεί να γίνει επίσημα η διαγνωστική εξέταση. Υπάρχουν, βέβαια, και άλλα τεστ για μικρότερες ηλικίες, τα οποία μετρούν τις «προ-αναγνωστικές» και «προ-γραφικές» δεξιότητες των παιδιών, κάνοντας δυνατό τον εντοπισμό ειδικών δυσκολιών, τύπου δυσλεξίας.
Η πιστοποίηση της δυσλεξίας είναι σημαντική για τον τρόπο εξέτασης και αξιολόγησης του ατόμου στο σχολείο. Σύμφωνα με τον νόμο, οι αρμόδιές υπηρεσίες για την γνωμάτευση δυσλεξίας σε ένα παιδί μέχρι 18 χρονών, είναι τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ) καθώς και αναγνωρισμένα Ιατροπαιδαγωγικα κέντρα.
Όσο πιο γρήγορα εντοπιστεί η μαθησιακή δυσκολία, τόσο μεγαλύτερο είναι το περιθώριο βελτίωσης και πρόγνωσης της μαθησιακής προόδου του παιδιού, καθώς και της ανάλογης διδασκαλίας, η οποία θα γίνεται σύμφωνα με τις ανάγκες του παιδιού και θα μπορεί να προωθεί τις ικανότητές του.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζει το δυσλεκτικό παιδί;
Εκτός των όσων αναφέραμε, παρουσιάζονται και τα εξής, τα οποία ποικίλουν από άτομο σε άτομο και μπορεί ακόμα και να αντικρούονται μεταξύ τους.
– Δυσκολία συγκέντρωσης, οργάνωσης. Υπερκινητικότητα ή μεγάλη αδράνεια. Μπορεί να είναι πολύ ατίθασο ή εξαναγκαστικά τακτικό. Μπορεί ακόμα, να έχει μιλήσει, περπατήσει κλπ ασυνήθιστα γρηγορότερα ή πολύ αργότερα από άλλα παιδιά της ίδια ηλικίας. Στον ύπνο του μπορεί να ξυπνάει εύκολα από ήχους ή, αντίθετα, να κοιμάται πολύ βαριά.
– Άγχος για το σχολείο, υπερευαισθησία, φόβος για αποτυχία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ευκολία στο να αποθαρρύνεται. Εκδηλώνει συχνά άρνηση για να πάει στο σχολείο.
– Αρκετά υψηλή ή πολύ χαμηλή αντοχή στον πόνο.
– Ισχυρή αίσθηση της δικαιοσύνης, της ευθύνης και, πολλές φορές, τελειομανία.
– Μπορεί συχνά να παραπονιέται για πονοκέφαλους, ιλίγγους, ή πόνους στο στομάχι κατά τη διάρκεια του διαβάσματος, ιδιαίτερα όταν απαιτείται παραπάνω συγκέντρωση.
– Αντιστρέφει γράμματα και αριθμούς (το 3 με το ε, το 6 με το 9), παραλείπει, μεταθέτει ή προσθέτει γράμματα ή συλλαβές ( ίτι αντί για σπίτι, τοτόπι αντί για τόπι), γράφει ή διαβάζει με καθρεφτικό τρόπο (εμ αντί για με, εσ αντί για σε), δυσκολεύεται να αντιγράψει από τον πίνακα, να μάθει σειρές ονομάτων, όπως είναι οι μήνες ή οι μέρες της εβδομάδας, δεν μπορεί να μετρήσει τους αριθμούς σωστά ή αντίστροφα. Διαβάζει τους δίφθογγους ξεχωριστά.
– Μοιάζει σαν να έχει δυσκολία με την όρασή του, ενώ οι εξετάσεις του δεν δείχνουν πρόβλημα. Παραπονιέται ότι αυτό που διαβάζει, π.χ. μια λέξη, αλλάζει θέση, έχει την αίσθηση της μετακίνησης διαβάζοντας, γράφοντας ή αντιγράφοντας. Διαβάζει πολλές φορές το ίδιο πράγμα, αλλά δυσκολεύεται να το κατανοήσει. Παραλείπει λέξεις, προτάσεις ή γραμμές στο κείμενο και ζητά αρκετά συχνά την βοήθεια των γονιών στα μαθήματα.
– Πιάνει περίεργα το μολύβι του και συνήθως έχει δυσανάγνωστο γραπτό. Μπορεί να έχει πρόβλημα προσανατολισμού στον χώρο και τον χρόνο. Συγχέει ή μπερδεύει το αριστερά με το δεξιά.
– Δεν μπορεί να λέει την ώρα, να διαχειρίζεται τον χρόνο σωστά, δυσκολεύεται στην εκμάθηση διαδοχικών πληροφοριών (αλληλουχία, μαθηματικές ή χρονικές ακολουθίες, οδηγίες ή κανόνες ενός παιχνιδιού κλπ), στόχων ή να είναι κάπου στην ώρα του. Υπολογίζει μετρώντας τα δάχτυλα ή χρησιμοποιώντας άλλα τεχνάσματα. Μπορεί να ξέρει, επίσης, γενικά να μετράει, αλλά να μην μπορεί να μετρήσει αντικείμενα ή χρήματα.
– Στην αριθμητική δυσκολεύεται με τα προβλήματα και αργότερα με την άλγεβρα ή τα ανώτερα μαθηματικά.
– Πολλές φορές μπορεί να ξέρει τις απαντήσεις, αλλά δεν μπορεί να τις αποτυπώσει στο χαρτί. Στην ομιλία, μπορεί να δυσκολεύεται να εκφράσει τις σκέψεις του, δεν χρησιμοποιεί τις κατάλληλες φράσεις για να περιγράψει τις ιδέες του, συχνά αφήνει ελλειπή την πρότασή του, στις μεγάλες λέξεις μπορεί να κάνει λάθη. Αν νιώσει πιεσμένο μπορεί να εκδηλώσει ακόμα και τραυλισμό, φαινόμενο που συναντάται συχνά στις σχολικές αίθουσες
– Δεν θυμάται πληροφορίες και γενικά πράγματα που δεν τα έχει βιώσει.
– Οι σκέψεις του έχουν στο μεγαλύτερο μέρος τους εικόνες, αισθήσεις και συναισθήματα, και σχεδόν καθόλου λέξεις, ήχους και γενικά ότι έχει σχέση με διάλογο.
Όμως:
– Η αντίληψη του μπορεί να είναι γρήγορη, να κάνει εύστοχες και έξυπνες παρατηρήσεις, να έχει ιδιαίτερα ορθή κρίση και να βγάζει λογικά συμπεράσματα από μικρή ηλικία.
– Μπορεί να είναι άριστος στις τέχνες, τον αθλητισμό, τους υπολογιστές και την τεχνολογία, την μηχανολογία, τις χειρονακτικές εργασίες και να εμφανίζει έναν εξαίσιο προφορικό λόγο.
– Έχουν καταπληκτικό χιούμορ, πλούσια φαντασία, συνδυαστική ικανότητα και επινοητικότητα, καθώς και καινοτομία στην σκέψη.
– Ακόμα και αν δεν τα πηγαίνει καλά στα τεστ του σχολείου, το νοητικό του επίπεδο μπορεί να ξεπερνάει κατά πολύ αυτό των μη δυσλεκτικών συμμαθητών του και όχι μόνο.
– Έχει εξαιρετική μνήμη σε πράγματα που έχει ζήσει, σε όσα δηλαδή έχουν συμβεί στην πράξη. Θυμάται πρόσωπα, μέρη και καταστάσεις.
Υπάρχει θεραπεία;
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, η δυσλεξία δεν είναι ασθένεια, κάτι που επιβεβαιώνει και το International Association of Dyslexia. Γι? αυτό και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για θεραπεία. Μιλάμε για βοήθεια και υποστήριξη. Άλλωστε, μέχρι σήμερα, καμία διεθνής επιστημονική κοινότητα δεν έχει αναγνωρίσει κάποια συγκεκριμένη μέθοδο θεραπείας για την δυσλεξία. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δείξουν οι γονείς στα διάφορα κέντρα «θεραπείας», που ξεφυτρώνουν κάθε τόσο, με πραγματικό σκοπό το κέρδος και την εκμετάλλευση της άγνοιας και της ανησυχίας των γονέων.
Το παράδοξο είναι ότι η δυσλεξία, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να πανικοβάλει γονείς και εκπαιδευτικούς, παρ? ότι δεν πρόκειται για κάτι άγνωστο ή σπάνιο. Κι αυτό γιατί στην πραγματικότητα, υπάρχει άγνοια για την αληθινή φύση αυτής της μικρής ιδιαιτερότητας, που υπάρχει σε εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Άνθρωποι σημαντικοί, άνθρωποι της διπλανής πόρτας, ή και εμείς οι ίδιοι.
Πρέπει να καταλάβουμε, ότι η διαφορετικότητα του δυσλεκτικού, είναι οπισθοδρομικό και απαράδεκτο να τον στιγματίζει και να τον ακολουθεί σε ολόκληρη την πορεία της ζωής του, ως κάτι για το οποίο θα έπρεπε να θλίβεται ή να ντρέπεται. Η οικογένεια θα παίξει καθοριστικό ρόλο, γι? αυτό και είναι απαραίτητο να κατανοήσει τι είναι η δυσλεξία. Μιλάμε για τη δομή και τη λειτουργία ενός διαφορετικού εγκεφάλου, με την οποία το άτομο γεννιέται. Είναι πραγματικά σωτήριο, να μάθουν εγκαίρως ότι το παιδί είναι δυσλεκτικό, αφού είναι το πρώτο βήμα για την σωστή αντιμετώπιση.
Με γνώση και υπομονή, θα μπορέσει να βοηθήσει κατάλληλα το δυσλεκτικό παιδί, τον έφηβο ή ακόμα και τον ενήλικα, ώστε να καταλάβει πια, πως αυτή η διαφορετικότητά του είναι συγχρόνως και ένα χάρισμα, όπως πολλοί ειδικοί αναφέρουν. Και τα χαρίσματα σαφώς δεν επιδέχονται θεραπείας! Χρειάζονται εκπαιδευτικοί εξειδικευμένοι τε ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, ώστε να αντιμετωπίσουν σωστά την κατάσταση.
Εκτός από τα παραδείγματα που αναφέραμε πιο πάνω, για γνωστούς επιστήμονες, πολιτικούς, εφευρέτες, ταλαντούχους καλλιτέχνες κλπ, πόσες φορές δεν έχετε ακούσει για πανέξυπνα παιδιά που είναι δυσλεκτικά; Βέβαια, δεν σημαίνει πως όλα τα δυσλεκτικά παιδιά θα γίνουν επιστήμονες κλπ. Σημαίνει, όμως, ότι, αν το θελήσουν, τίποτα δεν μπορεί να τα σταματήσει από το να γίνουν!
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Η δυσλεξία είναι μια από τις πιο συνηθισμένες μαθησιακές δυσκολίες. Αφού γίνει αντιληπτό από τους γονείς, ότι το παιδί τους είναι δυσλεκτικό, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν είναι να ενημερωθούν, πάντα μέσα από αξιόπιστες πηγές. Δεν χρειάζεται καθόλου πανικός. Μπορούν να ανατρέξουν στην ελληνική βιβλιογραφία, σε σελίδες στο διαδίκτυο ή ακόμη να έρθουν σε επαφή και με άλλους γονείς δυσλεκτικών παιδιών. Όσο πιο ενημερωμένοι είναι οι γονείς τόσο το καλύτερο. Σκοπός είναι η ηρεμία και η γνώση, για την αποφυγή της δίχως λόγο ταλαιπωρίας, τόσο για τους ίδιους και πολύ περισσότερο για το ίδιο το παιδί.
Όλη αυτή η πληροφόρηση, θα πρέπει να εφαρμοστεί από τους γονείς στα παιδιά, σύμφωνα πάντα με τον χαρακτήρα και την μοναδικότητα τους.
Φίλοι γονείς, το δυσλεκτικό παιδί περνά δύσκολες στιγμές στην τάξη. Μοιάζει πάντα πως πρέπει να προσπαθήσει λίγο παραπάνω, ενώ η ειρωνεία είναι, πως κανείς δεν γνωρίζει πόσο πολύ προσπαθεί ήδη. Απευθυνθείτε στον δάσκαλο, μιλήστε του για το θέμα, κάντε τον σύμμαχό σας. Φυσικά, αρκετοί εκπαιδευτικοί δε έχουν ούτε τις απαραίτητες γνώσεις ή ικανότητες για τέτοιες περιπτώσεις, γι? αυτό θα πρέπει να είστε υπομονετικοί, διαλλακτικοί και με κατανόηση. Προθυμοποιηθείτε, αν χρειάζεται, να τους διαφωτίσετε με συζήτηση και παραπομπή στις ανάλογες πηγές.
Με σωστή προσέγγιση θα μπορέσετε να τον βοηθήσετε, να βοηθήσει κι εκείνος με τη σειρά του, όχι μόνο το δικό σας παιδί, αλλά και τα υπόλοιπα και βέβαια, και αυτά που μπορεί να είναι δυσλεκτικά και να μην το γνωρίζουν οι δικοί τους γονείς.
Η δυσλεξία είναι παρούσα στο άτομο, όχι μόνο ως παιδί, αλλά και ως έφηβο και ενήλικα. Ποτέ δεν είναι αργά να βοηθηθεί. Βέβαια, όσο μικρή είναι η ηλικία τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα. Στην εφηβεία, η στήριξη θα φέρει πιο ήπιες συμπεριφορές, ισορροπία και αισιοδοξία. Στο λύκειο και τις εξετάσεις, οι γονείς θα ξέρουν πως η επιβράβευση της προσπάθειας θα είναι πιο σημαντική για το παιδί παρά το αποτέλεσμα. Τέλος, στους ενήλικες θα δώσει απαντήσεις, σε σχέση με τα όσα έχουν κάνει μέχρι τώρα, αλλά και στην διαφορετικότητα με την οποία λειτουργούν σε σχέση με τους υπόλοιπους.
Όταν η οικογένεια γνωρίζει, μπορεί να στηρίξει το παιδί, να του ενδυναμώσει την πίστη στον εαυτό του και την δύναμη να κάνει λάθη, να μαθαίνει από αυτά και να συνεχίζει. Να είστε υπομονετικοί, να περνάτε χρόνο μαζί του, να το βοηθάτε και να μην ξεχνάτε να το επιβραβεύετε. Έχει περισσότερη ανάγκη βοήθειας στα μαθήματα από άλλα παιδιά, αλλά δεν παύει να είναι έξυπνο και δημιουργικό. Και να θυμάστε: ποτέ μα ποτέ μην τα συγκρίνετε με άλλους! Μπορεί να το κάνετε με την πεποίθηση ότι το παιδί θα πεισμώσει ή θα παραδειγματιστεί και θα γίνει καλύτερο. Είναι, όμως, ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που μπορείτε να κάνετε.
Η στήριξή γονέων και εκπαιδευτικών θα βοηθήσει το δυσλεκτικό άτομο, να έχει μια ισορροπημένη ζωή, ψυχικά, συναισθηματικά και επαγγελματικά, να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του και να γνωρίζει τα δικαιώματά του που δεν διαφέρουν σε τίποτα από αυτά όλων.
Της Έλενας Αρώνη