Με αφορμή την παρουσίαση της παράστασης ¨Καραισκάκενα, ο θρύλος» συναντήσαμε την Σοφία Καψούρου στον πολυχώρο Vault και μας παραχώρησε μια πολύ όμορφη συνέντευξη για το all4fun
Πώς γεννήθηκε η ιδέα «Καραϊσκάκενα» μέσα σου ως συγγραφέας;
Άργος. Τέσσερις η ώρα το μεσημέρι. Ακούω την καμπάνα να χτυπά πένθιμα και ταυτόχρονα ηχεί στ’ αυτιά μου το κλάμα ενός μωρού. Την ίδια στιγμή. Θάνατος και ζωή στον ίδιο τόνο. Κοιτάζω από το παράθυρο της κουζίνας, από τη μία το Μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας, πιο κάτω το ξωκλήσι του Αϊ-Γιώργη και από την άλλη το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Πορτοκαλούσας και αποφασίζω να γράψω για την Καλόγρια, τη μάνα του Καραϊσκάκη. Τη μάνα άγνωστη που γέννησε αγνώστου πατρός γιο.
Έχει προηγηθεί η πρόταση του Δημήτρη Καρατζιά, καλλιτεχνικού διευθυντή του Πολυχώρου Vault και σκηνοθέτη της παράστασης, να γράψω έναν θεατρικό μονόλογο για μία Μάνα σημαντικού Έλληνα για το Φεστιβάλ μονολόγων «Ο Γιος μου…». Είναι 2017-2018. Το Φεστιβάλ έχει ήδη ξεκινήσει και γνωρίζει επιτυχία. Η Χρύσα Σπηλιώτη ζει και παίζει τη Μάνα του Νικόλαου Μάντζαρου. Τέσσερα χρόνια μετά γράφω και παίζω στη μνήμη της.
Ποιο ήταν εκείνο το στοιχείο της προσωπικότητάς της που σε άγγιξε και θέλησες να της δώσεις ζωή επί σκηνής;
Η μοναξιά που γίνεται μοιρασιά. Αυτό είναι το θείο μυστήριο της γυναίκας Καραϊσκάκενας. Η μετουσίωση της μοναξιάς σε μοιρασιά και το αντίστροφο. Αυτό δεν είναι και το άχραντο μυστήριο κάθε γυναίκας; Μάνας ή κόρης, έρημης ή ερωμένης, γεννημένης ή αγέννητης; Να μοιράζεται, να μοιράζει και να είναι μόνη της. Όπως η μέρα που μοιράζεται σε όλους, αυτή και το φως της, και καταλήγει να χάνεται στη νύχτα, μόνη και ξεχασμένη, μια μέρα όπως όλες… οι άλλες.
Κάποιος ίσως θα περίμενε μια κλασική ηπειρώτισσα μάνα ενός οπλαρχηγού εκείνης της εποχής. Κι όμως η «Καραϊσκάκενα» αντανακλά τη γυναίκα και τη μάνα διαχρονικά.
Το τι περιμένει κάποιος και τι τελικά βλέπει στα δικά μου έργα είναι τόποι που δεν συναντιούνται ποτέ. Αν πρώτα σε μένα δεν συστηθεί το θέμα από την αρχή, δεν έχει νόημα να το προχωρήσω. Καμιά φορά ο δημιουργός συλλαμβάνεται από τη σύλληψή του. Η ελευθερία οφείλει από τη μία να σε τρομάζει κι από την άλλη να σε λυτρώνει, όταν δημιουργείς. Η Καραϊσκάκενα είναι το σώμα στο χειρουργείο, είναι το σώμα στο στρώμα, πανομοιότυπο με όλα τα γυναικεία σώματα και την ίδια στιγμή μοναδικό. Κάθε άνθρωπος έχει την ανατομία του. Κάθε εποχή έχει το πρόσωπό της. Κάθε γυναίκα τη γη της. Και κάθε γη τις γυναίκες της. Άλλωστε η Ήπειρος είναι ήπειρος, σε όλη τη γη η Ήπειρος θηλάζει τα παιδιά της και η Καραϊσκάκενα είναι η μάνα όλων αυτών των παιδιών.
Πόσο σημαντικά θεωρείς ότι είναι για μια γυναίκα τα βιώματα της πριν φθάσει να γίνει μάνα;
Η μάνα μας, πριν γίνει μάνα μας, ποια ήταν;
Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Κι αυτό θα είναι το μεγάλο κενό της Ιστορίας, θα είναι τα αρχεία στα οποία δεν θα έχουμε ποτέ πρόσβαση, θα είναι η ρίζα των πληγών και των απωθημένων μας. Για ό,τι ανεξήγητο, για ό,τι αθεράπευτο, για ό,τι καλό και ό,τι ακάλεστο η μάνα μας, πριν γίνει μάνα μας, θα φταίει. Χωρίς να φταίει.
Γιατί «Και τις μάνες… μάνες τις γεννούν».
Η μάνα μας θα είναι η μάνα της και ό,τι ευχήθηκε να μην είναι από εκείνη. Η μάνα μας θα είναι η κόρη μας όσο εμείς αναρωτιόμαστε «σε ποιόνε μοιάζει το παιδί». Το κάθε παιδί. Το παιδί που είμαστε, το παιδί που κάναμε, το παιδί που μας έκανε. Το βίωμα είναι ιός που δεν σκοτώνεται. Απλά ησυχάζει. Κι εκεί που δεν το περιμένεις, βγάζει κραυγή.
Υπάρχουν στοιχεία της Σοφίας Καψούρου ως άνθρωπος ως ανθρώπου μέσα στο θεατρικό πλάσμα που δημιουργήσατε;
Το έργο δεν διαχωρίζεται από τον δημιουργό. Ο ρόλος δεν διαχωρίζεται από τον ηθοποιό. Ο ρόλος είναι αθάνατος, ο ηθοποιός θνητός. Ο συγγραφέας θεός. Άρα δυστυχέστερος όλων. Γιατί ο συγγραφέας πρέπει να πεθάνει χίλιες φορές, για να ζήσει ο ρόλος. Ο άνθρωπος πρέπει να πεθάνει χίλιες φορές, για να ζήσει ο χαρακτήρας… του. Κάθε χαρακτήρας, στη ζωή ή τη σκηνή, είναι μοναδικός. Έχει όμως καταγωγή και DNA. Το DNA του συγγραφέα και της εποχής του συγγραφέα. Ο Δημήτρης Καρατζιάς ως σκηνοθέτης με καθοδήγησε με έγνοια και τρυφερότητα και θεμελίωσε τον κόντρα ρόλο μέσα μου. Άλλωστε ό,τι δεν φαίνεται ότι σου μοιάζει, μπορεί στο τέλος να είναι εσύ, τόσο εσύ, που ποτέ δεν θα φανεί ότι σου μοιάζει, γιατί πολύ απλά είστε ένα. Τον Δημήτρη τον εμπιστεύτηκα από την πρώτη στιγμή, τον εμπιστευόμουν από πάντα και ήθελα να συνεργαστούμε. Έχει προσφέρει στο νέο ελληνικό θέατρο και έχει στηρίξει έμπρακτα τη σύγχρονη δραματουργία και τον νέο δημιουργό. Είναι εξαιρετικός άνθρωπος και καλλιτέχνης. Μυαλό κοφτερό και καρδιά μεγάλη. Θαυματοποιός.
Μετά από έναν δεύτερο επιτυχημένο κύκλο παραστάσεων και φέτος στον πολυχώρο vault και την καλοκαιρινή περιοδεία στο Άργος η «Καραϊσκάκενα» ταξιδεύει στην Κρήτη.
Η Καραϊσκάκενα, ως γνήσια λαϊκή ηρωίδα, ξεκίνησε στον Βοτανικό, στο θέατρο Vault. Έπαιξε με φόντο την αρχαιότατη Πυραμίδα του Ελληνικού, τους Στρατώνες του Καποδίστρια στο Άργος και τώρα θα παίξει με φόντο το Φρούριο Φιρκά. Η Ήπειρος θα ταξιδέψει στα Χανιά. Στο ολοκαίνουριο θέατρο Fatum, έναν καλλιτεχνικό χώρο στο κέντρο της πόλης ο οποίος φτιάχτηκε με πολλή αγάπη και πίστη από την ηθοποιό Στελλίνα Ιωαννίδου. Το Fatum ανοίγει τις πόρτες του και περιμένει το κοινό των Χανίων.
3-12 Φεβρουαρίου για 7 μόνο παραστάσεις η Καραϊσκάκενα θα ζωντανέψει στα Χανιά. Θα είναι μοναδική εμπειρία. Τα αγαπώ τα Χανιά. Είναι αναπάντεχα όμορφα. Το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να χωρέσει τόση ομορφιά. Γι’ αυτό και αφήνει εκκρεμότητες ως προς τη χόρτασή της. Το καλοκαίρι του 2021 είχα συνεργαστεί με τις Γιορτές Ρόκκας, ένα φεστιβάλ με καλλιτεχνική διευθύντρια την αεικίνητη Μέτη Παναγιωτοπούλου κομβικής σημασίας για τον πολιτισμό του τόπου. Με είχαν προσκαλέσει να παρουσιάσω τον μονόλογό μου «Γυνάντρα». Θέμα του θεατρικού τομέα του Φεστιβάλ ήταν η οπλαρχηγός της Κρήτης, γεννημένη στην Κερά, Αντωνούσα Καστανάκη. Φέτος επιστρέφω στα Χανιά με μια άλλη ηρωίδα, προγενέστερη της Αντωνούσας, τη Ζωή Διαμάντω Διμισκή. Άλλου παπά ευαγγέλιο!
Πέρα από την παράσταση «Καραϊσκάκενα», μας χάρισες τα Χριστούγεννα και ένα υπέροχο θεατρικό παραμύθι που παρουσιάστηκε στο Christmas Factory με μεγάλη επιτυχία. Ποια εσωτερική σου ανάγκη έπλασε τον «Ελαφονταίν, ο Αίσωπος αλλιώς»;
Ο Ελαφονταίν πήρε και σάρκα και οστά μέσα από μια ανάγκη αποτοξίνωσης. Να καθαρίσω και να εμπλουτίσω τον συγγραφικό οργανισμό μου. Ήταν αρχές Μαΐου, όταν ο αγαπημένος μου, ταλαντούχος Γιώργος Σουλεϊμάν μου έκανε την πρόταση, η φύση σε άνοιξη. Ο Γιώργος είναι ένα πλάσμα δοτικό και πανέμορφο. Ήρθε σε μένα και πήγα κι εγώ σ’ αυτόν. Είπα μέσα μου «ναι, τώρα είναι η στιγμή να γράψεις παιδικό θέατρο, τώρα που ήρθε στη ζωή σου η Σμαράγδα». Η Σμαράγδα είναι η ανιψιά μου, είναι το γέλιο που μου δίνει ζωή, δύναμη, αγάπη. Αυτό το γέλιο πολλαπλασιάστηκε στον Ελαφονταίν, μέσα στο αμφιθέατρο της Τεχνόπολης, το γέλιο των μικρών θεατών με τα ολάνοιχτα μάτια και τα κατακόκκινα μάγουλα. Γράφουμε για τα δάκρυα των μεγάλων, ας γράψουμε και για τα γέλια των παιδιών. Να αθωώσω, να αθωωθώ, να αποθεώσω την αθωότητα. Αυτό μέσα μου ήταν η αφετηρία αλλά και ο προορισμός. Και η πορεία. Όσο γίνεται λιγότερο σκοτάδι, αυτό με κράτησε φωτεινή όσο έγραφα τον Ελαφονταίν. Το έργο να μην είναι κλώνος. Το έργο να είναι σπόρος. Αυτό μας ένωσε με τον Γιώργο και την ομάδα.
Έχεις γράψει τους στίχους για την παράσταση «Βόυτσεκ» στο Θέατρο ΠΟΛΗ και για το τραγούδι της τηλεοπτικής σειράς της ΕΡΤ «Το βραχιόλι της φωτιάς». Είναι δυσκολότερο ή ευκολότερο να γράφεις στίχους από το να γράφεις θεατρικά έργα;
Το ν’ αγαπάς δεν είναι δύσκολο. Ούτε εύκολο. Το ν’ αγαπάς είναι αναπόφευκτο. Αργά ή γρήγορα θα αγαπήσεις. Έτσι κι εγώ με τη στιχουργική. Την αγάπησα όπως αγαπούσα μικρή να σκαρώνω ποιήματα και παιδικά τραγούδια. Στο «Βόυτσεκ» σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη, τα τραγούδια ερμηνεύει με πάθος και πυγμή η Ηρώ και ο θίασος. Στο «Βραχιόλι της φωτιάς» το τραγούδι «Πες μου πού είσαι» ερμηνεύει ο μέγιστος Γιάννης Πάριος. Και στα δύο συνεργάζομαι με τον Μίνω Μάτσα, άγγελο καλό στη ζωή μου, εμπνευστή, συνοδοιπόρο, συνεργό ομορφιάς. Ο Μίνως μου άνοιξε την πόρτα της στιχουργικής και μου είπε «πέρνα μέσα». Είχα μόλις κάνει το «Σούμαν» στο Εθνικό σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη και τη «Σέξτον και τα Κογιότ» στο Vault, έργα με ποιητικό χαρακτήρα και μορφή. Και τα δύο. Διαφορετικά αλλά με κέντρο την ποίηση. Ήθελα πάντα να γράψω στίχους για τραγούδια και όλα μου τα έργα είχαν και συνεχίζουν να έχουν στίχους και τραγούδια. Κάθε τραγούδι είναι η λύση μιας εξίσωσης και η γένεση μιας άλλης. Όταν γράφω στίχους, ξαναγίνομαι μαθήτρια στο σχολείο που λύνει μια άσκηση στα μαθηματικά και μέσα της συμβαίνουν πολλαπλές εκρήξεις. Μάζα υπερβολικά πυκνή, βάρος φτερού, θερμοκρασία υψηλή, όγκος μηδαμινός, ακτινοβολία διάχυτη, αυτό το σύμπαν γίνομαι, όταν γράφω στίχους.
Και η Σοφία Βέμπο; Πώς προέκυψε στη ζωή σου η Βέμπο και τόσο ιδιαίτερο αφιέρωμα που παρακολουθήσαμε στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά; Υπάρχει περίπτωση να ξαναπαιχτεί;
Η «Σοφία» έρχεται μετά από πρόταση της Ελληνικής Συμφωνιέτας και του αρχιμουσικού της Γιώργου Γαλάνη καθώς και της σοπράνο Μαρίτας Παπαρίζου. Ήταν ένα αφιέρωμα για δύο μόνο βραδιές, με μουσική και θεατρική αφήγηση, για τη Σοφία Βέμπο. Στον ρόλο του Αφηγητή ο Άκης Σακελλαρίου. Συνεργάτες όλοι αξιόλογοι, καταξιωμένοι, σοφοί στην τέχνη τους, ανοιχτοί στην περιπέτεια, με χιούμορ και ορμή. Καλλιτέχνες που έχουν υπερβεί τα σύνορα της χώρας. Είναι πολλοί που δεν πρόλαβαν να δουν την παράσταση και ζητάνε να επαναληφθεί. Θα είναι υπέροχο να συμβεί κάτι τέτοιο. Η Ελλάδα έχει ανάγκη τη Βέμπο σήμερα. Δεν έχει ανάγκη η Βέμπο την Ελλάδα. Τα παιδιά της Ελλάδος σήμερα μπορεί να μην πολεμούν στα βουνά, αλλά πολεμούν στα πεζοδρόμια, στα γραφεία των εταιρειών, στα γραφεία του ΟΑΕΔ, στα δυάρια τους, στα όνειρά τους. Για τα όνειρά τους. Χρειαζόμαστε μια φωνή να πει όσα δεν τολμάμε. Ή όσα λέμε και δεν ακούγονται.
Υπάρχει κάτι άλλο με το οποίο συμπορεύεσαι αυτήν την περίοδο και θα μας παρουσιάσεις το επόμενο διάστημα; Θα ήθελες να το μοιραστείς μαζί μας;
Εργάζομαι πάνω σε πολλά μέτωπα και όλα εμπύρετα, φλογερά. Μόλις πέσει λίγο ο πυρετός, θα ανακοινωθούν όλα!
Κλείνοντας την όμορφη συζήτησή μας, θα ήθελες να δώσεις μια ευχή για τον κόσμο του θεάτρου και της τέχνης;
Να ζήσουμε. Να ζούμε. Να μπορούμε να ζούμε.
Η Σοφία Καψούρου είναι θεατρική συγγραφέας, σκηνοθέτις, στιχουργός, ηθοποιός. Απόφοιτος της Σχολής Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ανωτέρας Δραματικής Σχολής «Ίασμος». Έργα της έχουν παρουσιαστεί, διακριθεί, εκδοθεί σε Ελλάδα / εξωτερικό. (Ενδεικτικά): «Ερωμένες στον καμβά», «Σούμαν», «Η Σέξτον και τα Κογιότ», «Γυνάντρα», «Καραϊσκάκενα, ο Θρύλος», «Σοφία. Πώς η Σοφία έγινε Βέμπο. Πώς η Βέμπο έγινε Φωνή της Ελλάδας» και τα παιδικά θεατρικά έργα «Ελαφονταίν, ο Αίσωπος αλλιώς», «Ταξίδι με το Μουσικόπτερο». Έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Θέατρο, το Εθνικό Θέατρο της Κίνας («Ο Ορφανός Τζάο», επιμέλεια μετάφρασης, απόδοσης του έργου, ανασύνθεσης χορικών), τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας, Σερρών, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, με σημαντικές σκηνές του ελεύθερου θεάτρου (Θέατρο Παλλάς, Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου, Θέατρο Ακροπόλ, Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας, Τρένο στο Ρουφ, Πολυχώρος Vault Theatre Plus, Θέατρο Πόλη κ.ά.), με μουσικά σύνολα (Armonia Atenea – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Sinfonietta Hellenica, Φιλαρμονική Ορχήστρα Λουτρακίου) καθώς και με Διεθνή Φεστιβάλ (Napoli Teatro Festival, Grito de Muher, Γιορτές Ρόκκας). Έργα της έχουν αποτελέσει ακαδημαϊκό υλικό έρευνας και μελέτης σε ελληνικά πανεπιστήμια. Έχει συνεργαστεί με διακεκριμένους αλλά και νεότερους σκηνοθέτες όπως ο Στάθης Λιβαθινός (Καλλιτεχνικός Διευθυντής Εθνικού Θεάτρου 2015-2019), ο Δρ Wang Xiaoying (Αντιπρόεδρος και Καλλιτεχνικός Διευθυντής Εθνικού Θεάτρου της Κίνας), ο Τάκης Τζαμαργιάς (πρώην Καλλιτεχνικός Διευθυντής Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά), ο Λευτέρης Γιοβανίδης (Καλλιτεχνικός Διευθυντής Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά 2020-σήμερα), ο Σταύρος Τσακίρης, (πρώην Καλλιτεχνικός Διευθυντής ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας, Κομοτηνής, Πάτρας) ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, η Σμαράγδα Καρύδη, ο Δημήτρης Καρατζιάς (Καλλιτεχνικός Διευθυντής Πολυχώρου Vault), ο Ένκε Φεζολλάρι, ο Γιώργος Σουλεϊμάν. Έχει παίξει σε έργα ρεπερτορίου, σε δικά της θεατρικά έργα και έχει σκηνοθετήσει δικές της δημιουργίες. Ως στιχουργός έχει συνεργαστεί με τον βραβευμένο συνθέτη Μίνω Μάτσα & τη Minos-Emi σε θέατρο, κινηματογράφο, τηλεόραση. (Ενδεικτικά): ταινίες «Φαντασία» του Αλέξη Καρδαρά, «Ευτυχία» του Άγγελου Φραντζή, τηλεοπτικές σειρές «Κομάντα και Δράκοι» του Θοδωρή Παπαδουλάκη (MEGATV), «Το βραχιόλι της φωτιάς» του Γιώργου Γκικαπέππα (ΕΡΤ, βασισμένο στο βιβλίο της Βεατρίκης Σαΐας – Μαγρίζου). Έχει επίσης συνεργαστεί με τον Θέμη Καραμουρατίδη και τον Μάνο Αντωνιάδη. Διδάσκει θεατρική γραφή, δραματολογία, υποκριτική, θεατρική αγωγή.
Πληροφορίες για την παράσταση εδώ
Της Έλενας Γαζγαλή, 31/1/23