«Σκεφτείτε ένα σκυλί να το χτυπάνε δέκα άτομα με λοστάρια την ώρα που κοιμάται. Θα είχαμε καμία αμφιβολία ότι θέλουν να το σκοτώσουν; Κι αφού κανείς δε θα είχε αμφιβολία μήπως έχει λιγότερο δικαίωμα στη ζωή ο Αμπουζίντ Εμπάρακ από ένα σκύλο;»*
*Απόσπασμα της αγόρευσης του Θ. Καμπαγιάννη για τη δολοφονική επίθεση στους Αιγύπτιους αλιεργάτες, το οποίο κι ακούγεται στην παράσταση «Με τις μέλισσες ή με τους λύκους».
Κάμποσες δεκαετίες πίσω στο χρόνο, στην Πολωνία του προηγούμενου αιώνα, ο Γέρζι Γκροτόφσκι και το «φτωχό του θέατρο» άσκησαν -με πενιχρά υλικά μέσα αλλά «αιχμηρότατα» καλλιτεχνικά εργαλεία- κριτική σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού, φασισμού και ναζισμού, αλλάζοντας για πάντα τον ρου του παγκόσμιου θεάτρου.
Σήμερα στη χώρα μας μια ομάδα εξαιρετικών καλλιτεχνών καταπιάνεται με την ίδια μορφή θεάτρου: το Θέατρο Διαμαρτυρίας. Μεταφέρει, λοιπόν, στη σκηνή του Τριανόν, το βιβλίο «Με τις μέλισσες ή με τους λύκους», που δεν είναι άλλο από την αγόρευση του Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρου πολιτικής αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής, κάνοντας τους θεατές μάρτυρες μιας διαμαρτυρίας με κώδικες θεάτρου.
Με το βιβλίο ψηλά στη λίστα των ευπώλητων, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να φλέγονται υπό το σύνθημα «δεν είναι αθώοι» και το αγωνιώδες ενδιαφέρον της κοινωνίας στο ζενίθ, η ομάδα δίνει δύο ακόμη παραστάσεις (στις 5 και 6 Οκτωβρίου) κυριολεκτικά λίγες ώρες πριν την 7η Οκτωβρίου, ημέρα που αναμένεται η ετυμηγορία στη δίκη της Χρυσής Αυγής.
Συναντήσαμε τη Δανάη Λιοδάκη η οποία υπογράφει τη σκηνοθετική επιμέλεια και -μαζί με την Λυδία Λιοδάκη- τη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου και μιλήσαμε μαζί της, αφού πρώτα της ζητήσαμε να δεχτεί εκ μέρους της ομάδας της τα πιο θερμά μας συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, τη δύναμη, το σκηνικό ήθος.
Πώς προέκυψε η ιδέα να μεταφερθεί στη σκηνή η αγόρευση του Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρου πολιτικής αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής;
Ήταν μια ιδέα του Παύλου Κατσιβέλη, ενός εκ των δύο μουσικών της παράστασης, όταν διάβασε για πρώτη φορά την αγόρευση στο goldendawnwatch.org, πριν ακόμη εκδοθεί το βιβλίο από τους Αντίποδες. Αμέσως την φαντάστηκε ανεβασμένη στη σκηνή, όπως λέει χαρακτηριστικά και ο ίδιος. Εάν με ρωτάτε, πιστεύω πως ήταν το πολιτικό του αισθητήριο που λειτούργησε πρωταρχικά και δευτερευόντως το καλλιτεχνικό.
Όταν αργότερα κυκλοφόρησε το βιβλίο το διαβάσαμε και οι υπόλοιποι και ξεκινήσαμε με την αδερφή μου -γιατρός, στο επάγγελμα η οποία παρακολουθούσε τη δίκη- τη δραματουργική του επεξεργασία και ετοιμάσαμε το απόσπασμα που είδατε στο Τριανόν, μια συντετμημένη εκδοχή της συνολικής αγόρευσης -μόλις το 1/6. Κρατήσαμε τα πιο λογοτεχνικά κομμάτια, αυτά που είχαν για εμάς μεγαλύτερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον.
Προσπαθήσαμε, ωστόσο, να διατηρήσουμε τη δομή, να αναδείξουμε τις τρεις βασικές υποθέσεις (δολοφονία Φύσσα, επίθεση σε Αιγύπτιους αλιεργάτες και τους συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ), διαμορφώνοντας παράλληλα ένα κείμενο που ούτε θα κουράζει το θεατή ούτε όμως θα απομακρύνεται από το βιβλίο. Κι όπως μας είπαν ο Κώστας Σπαθαράκης από τους Αντίποδες και ο Θανάσης Καμπαγιάννης φαίνεται πως το πετύχαμε!
Είχατε μιλήσει με τον Θανάση Καμπαγιάννη πριν το ανέβασμα της παράστασης;
Τον συναντήσαμε εν μέσω προβών για να συζητήσουμε διάφορα θέματα που μας απασχολούσαν και για να μας μεταφέρει τη δική του ματιά. Ήταν μια ωραία, άτυπη συνάντηση με… παγωμένη μπύρα! Πρόβα δεν παρακολούθησε· ήρθε απευθείας στην παράσταση. Όταν τον ρωτήσαμε πώς του φάνηκε η δική μας ματιά -κυρίως ως προς το κόψιμο του κειμένου- μας απάντησε πως βρήκε επιτυχή την προσπάθεια.
Ο Γεράσιμος Γεννατάς
Πώς επιλέξατε τον Γεράσιμο Γεννατά;
Ήταν, επίσης, μια σκέψη του Παύλου Κατσιβέλη, ο οποίος είχε συνεργαστεί μαζί του στο παρελθόν. Και ο Γεράσιμος, προς τιμήν του, δέχτηκε. Είναι ένας γνωστός ηθοποιός και χρόνια στο χώρο, ιδιαίτερα εάν τον συγκρίνει κανείς με εμάς. Λέω προς τιμήν του, γιατί είναι και μία επιλογή που ενδεχομένως δε θα έκαναν πολλοί, ειδικά δίχως οικονομικό όφελος. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τα υπόλοιπα μέλη της παραγωγής, θέλω να το τονίσω αυτό. Στην πορεία προστέθηκαν στην ομάδα και ο συνεργάτης του Παύλου Κατσιβέλη, ο μουσικός Γιώργος Χανός και ο σκηνογράφος Νικόλας Κανάβαρης, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί στην προηγούμενή μου παράσταση, ενώ στην παραγωγή μεγάλη ήταν η συνδρομή του Φοίβου Πετρόπουλου.
Πόσο καιρό δουλέψατε για την παράσταση;
Ξεκινήσαμε την ανάγνωση τον περασμένο Μάρτιο και τις πρόβες με τη λήξη της καραντίνας. Ο χρόνος δεν ήταν πολύς. Θέλαμε να παρουσιάσουμε ένα work in progress, ένα αναλόγιο λίγο πιο δραματοποιημένο από την κλασσική εκδοχή του.
Ο ηθοποιός Γεράσιμος Γεννατάς και οι μουσικοί της παράστασης Παύλος Κατσιβέλης, Γιώργος Χανός
Θα λέγαμε πως είναι ένας σκηνικός άθλος για τον Γεράσιμο Γεννατά, αν και αναλόγιο;
Είναι δύσκολο αυτό που κάνει ο Γεράσιμος. Κι απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, είναι πραγματικά μέσα σε αυτό. Τον αφορά. Και το κάνει τόσο καλά όχι μόνο λόγω του επαγγελματισμού του αλλά επειδή τον καίει και τον ίδιο.
Πείτε μας για τη Μάγδα Φύσσα.
Την καλέσαμε στην παράσταση, όπως οφείλαμε. Και, βέβαια, θα την καταλαβαίναμε εάν δεν αποδεχόταν την πρόσκληση. Όμως, ήρθε! Πω-πω (επιφωνήματα), ήταν συγκλονιστικό! Είναι μια τόσο δυνατή γυναίκα, τόσο αξιοθαύμαστη. Και ήρθε λοιπόν και ανέβηκε στη σκηνή όταν της το ζητήσαμε και μας αγκάλιασε και μας φίλησε. Ήταν μια πολύ συγκινητική στιγμή. Όταν ανέβηκε στη σκηνή ο κόσμος χειροκροτούσε όρθιος για ώρα. Είναι αυτό που λες «γι’ αυτό θέλω να κάνω θέατρο». Είναι η μια στιγμή που σε αποζημιώνει για όλες τις δυσκολίες, όλα τα εμπόδια. Μετά την παράσταση είχαμε την ευκαιρία να της μιλήσουμε και πραγματικά θα θυμόμαστε για πάντα αυτή τη συζήτηση, θα προτιμήσω όμως να κρατήσω τα όσα είπαμε μεταξύ μας. Είναι μια φοβερή γυναίκα. Είναι έμπνευση.
Στιγμιότυπα από την παράσταση «Με τη μέλισσες ή με τους λύκους» στο Τριανόν παρουσία της Μάγδας Φύσσα
Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με το πολιτικό θέατρο;
Με την ομάδα μου, τους b.p.m theater group, έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν με αυτό το είδος θεάτρου. Είναι λίγα μόνο χρόνια που έχω αποφοιτήσει από τη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης, αλλά ό,τι κάνω προσπαθώ να έχει έναν πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Είναι αυτό που με ενδιαφέρει ως καλλιτέχνη, αυτό που με συγκινεί. Γιατί έτσι γινόμαστε και πιο χρήσιμοι. Η συγκεκριμένη παράσταση είναι στην ουσία θέατρο ντοκουμέντο και δεν το έχω ξανακάνει. Είδα σε μια άλλη διάσταση τι μπορεί να συμβεί στη σκηνή και πώς μπορείς να συνομιλήσεις με το κοινό. Ειδικά για κάτι «ζωντανό», κάτι που συμβαίνει τώρα στην κοινωνία και απασχολεί τους πολίτες.
Έχετε μιλήσει για τον Αουγκούστο Μπόαλ και το Θέατρο των Καταπιεσμένων. Σε αυτόν ανήκει η ρήση «Όλοι μπορούν να κάνουν θέατρο, ακόμη και οι ηθοποιοί» την οποία έχετε δηλώσει πως ασπάζεστε.
Είναι ένας από τους θεωρητικούς του θεάτρου που με έχει εμπνεύσει. Μιλάει για το ζωντανό θέατρο και για το θέατρο της καθημερινότητας κι έχω την εντύπωση πως έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το θέατρο ντοκουμέντο.
Ο Μπόαλ, λοιπόν, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Το Βήμα» τη δεκαετία του ‘90 είχε αναφέρει πως «Αν είμαστε άνθρωποι, πρέπει να έχουμε πολιτική ηθική που να λέει ότι όταν κάποιος υποφέρει θα τον βοηθήσουμε. Αν λέμε «η ζωή είναι σύντομη, με νοιάζει η προσωπική μου ευτυχία», αυτό δεν είναι ανθρώπινο, είναι προ-ανθρώπινο. Θα γίνουμε άνθρωποι όταν μάθουμε να είμαστε ηθικοί. Και ηθική είναι να υπάρχει μία ανθρωπότητα και όχι τρεις, όπως τώρα».
Στ’ αλήθεια, πόσο κοντά είναι αυτό με ό,τι αναφέρει ο Καμπαγιάννης στο τέλος της παράστασής μας! Ότι υπάρχει και ένας κόσμος μέσα σε αυτόν το κόσμο στον οποίο ζούμε, που βλέπει ένα άνθρωπο πεσμένο κάτω και δε λέει «να, ένας ξένος» αλλά «να, ο αδερφός μου».
Οι συντελεστές της παράστασης «Με τις μέλισσες ή με τους λύκους»
Τα εισιτήρια της παράστασής σας εξαντλήθηκαν σχεδόν αστραπιαία. Ποιοι ήταν οι θεατές σας;
Πράγματι, υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον από το κοινό, που το μεταφράζω ως επιθυμία να έρθουν σε επαφή με τη δίκη αφού δεν είχαν καταφέρει να παραστούν στην ακροαματική διαδικασία. Ήταν άνθρωποι που ενδιαφέρονταν κυρίως για το θέμα. Και οι ακτιβιστές. Σίγουρα την είδαν και άνθρωποι που αγαπάνε το θέατρο, αλλά παράλληλα διαθέτουν πολιτική ευαισθησία. Φαίνεται πως υπήρξε ανάγκη για μια «από κοινού εμπειρία» που να σχετίζεται με αυτή τη δίκη, που είναι και η σημαντικότερη των τελευταίων δεκαετιών. Υπήρξε μια θερμή ανταπόκριση από το κοινό, υπήρξε και συγκίνηση –ειδικά την ημέρα που ήταν ανάμεσα στους θεατές η Μάγδα Φύσσα. Και συνήθως μετά την παράσταση υπήρξε και ανάγκη να συνεχιστεί ο «διάλογος» εκτός θεάτρου, στο δρόμο.
Φόβο νιώσατε;
Στην αρχή, ναι. Γιατί μπαίναμε σε μία διαδικασία μέσω της οποίας εν δυνάμει μπορούσαμε να στοχοποιηθούμε. Όμως αυτό δε στάθηκε αρκετό να μας σταματήσει. Έχουμε υπόψη μας πως ενέχει ένα βαθμό επικινδυνότητας ωστόσο αυτός δεν ήταν λόγος να σταματήσουμε. Δεν μας πέρασε από το μυαλό.
Σε πρόσφατο άρθρο του στο thepressproject.gr ο Καμπαγιάννης αναφέρει: «Ενώνοντας τις φωνές μας μαζί με τα θύματα και τις οικογένειές τους που ζητάνε δικαιοσύνη, εκπληρώνουμε τα πολιτικά μας καθήκοντα. Θέτουμε τη δικαιοσύνη προ των ιστορικών ευθυνών της. Η απόφαση που θα λάβει και θα ανακοινώσει το δικαστήριο στις 7 Οκτωβρίου θα είναι μια απόφαση που δεν θα αφορά τίποτα λιγότερο από το περιεχόμενο και τα όρια της ελληνικής δημοκρατίας. Θα ζήσουμε με τις συνέπειές της τα επόμενα χρόνια. Μας αφορά όλες και όλους. Γι’ αυτό και έχουμε όχι δικαίωμα, αλλά υποχρέωση να τοποθετηθούμε».
Είναι από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα των τελευταίων ετών, η πιο σημαντική δίκη της γενιάς μας και όντως θα ζήσουμε με το αποτέλεσμά της. Δεν ξέρω κατά πόσο τα καταφέρνουμε, αλλά κι εμείς προς αυτή την κατεύθυνση κινηθήκαμε. Είναι και ο λόγος που θέλαμε οι παραστάσεις να γίνουν πριν τις 7 Οκτώβρη. Για να βάλουμε κι εμείς ένα λιθαράκι, τη δική μας καλλιτεχνική προσέγγιση, εν όψει της δικαστικής απόφασης και σε συνδυασμό με τις πολλές άλλες εκδηλώσεις που γίνονται στις γειτονιές και τους δρόμους.
Ενώνετε λοιπόν τις φωνές σας με τους ακτιβιστές, οι οποίοι κρατήσανε το ενδιαφέρον για τη δίκη ψηλά και η πρώτη νίκη έχει ήδη επιτευχθεί (εάν και δεν έχει υπάρξει ακόμη καταδίκη): έχουν φύγει από τα έδρανα της Βουλής και στη συνείδηση του κόσμου έχει αποτυπωθεί πως πρόκειται για μια εγκληματική οργάνωση.
Όπως λέει το κείμενο «είναι μια μάχη που δόθηκε και κερδήθηκε στην κοινωνία». Και η κοινή εμπειρία αυτής της παράστασης είναι μία πολιτική πράξη από μόνη της. Θα αναφέρω ένα πυρηνικό απόσπασμα της παράστασης, που δεν είναι άλλο από τον επίλογο και το σχόλιο για τον κόσμο των λύκων και των μελισσών και τη συνομιλία που είχε η μία φοιτήτρια -αυτόπτης μάρτυρας- με τη μητέρα της εκείνο το βράδυ. Όταν λοιπόν της είπε πως βρίσκεται σε ένα περιπολικό καθ’ οδόν για να καταθέσει, η μητέρα της επέμεινε να πάρει ένα ταξί και να επιστρέψει αμέσως σπίτι. Τότε εκείνη απάντησε: «εάν ήταν πεσμένος κάτω ο αδερφός μου, θα μου έλεγες το ίδιο;» Αυτό το κομμάτι φωτίζει και τη μάχη που δίνουμε καθημερινά ενάντια στον φασισμό, για τον κόσμο στον οποίο θέλουμε να ζούμε, πώς θέλουμε να συνυπάρχουμε με τους άλλους, πώς βλέπουμε τον «Άλλον».
Λουκία Σταύρου, 5 Οκτωβρίου 2020