Της ζωής το παραμύθι

Λενε οι «ειδικοί» πως τα πρώτα παραμύθια θα πρέπει να ειπώθηκαν πριν χρόνια πολλά, την πρώτη φορά και τον πρώτο καιρό, στο βάθος μιας σπηλιάς, ενώ το σκοτάδι έξω σαν τα νερά του βάλτου πηχτό κατάπινε το τελευταίο φως της μέρας. Κι αν ο πρώτος αυτός άνθρωπος, που άρθρωσε προς τους συντρόφους του λόγο παραμυθιακό, δεν είχε τη βεβαιότητα πως το φως θα νικούσε το σκοτάδι, είχε την ελπίδα. Αν δεν είχε τη γνώση, είχε τη φαντασία.

 

Είχε την ανάγκη να αντέξει μέσα στη μεγάλη νύχτα. Η ανάγκη, η φαντασία και η ελπίδα γέννησαν τα λαϊκά παραμύθια. Από τότε μέχρι και σήμερα ο λόγος τους κρατά άσβεστο το φως μες στα σκοτάδια των καιρών. Από τότε μέχρι σήμερα τα λαϊκά παραμύθια κρατούν συντροφιά σε όσους έχουν τα αυτιά τους τεντωμένα και τις καρδιές τους ανοιχτές για να τα υποδεχτούν. 

 

Μια μεγάλη παρανόηση συνοδεύει τον παραμυθιακό λόγο. Ότι τάχα τα παραμύθια είναι μονάχα για τα παιδιά και πως οι μεγάλοι κανένα όφελος δεν θα έχουν από αυτά, παρεκτός για να περνούν την ώρα τους. Τι ψέμα!  
 

Τα παραμύθια τα λαϊκά -και όχι αυτές οι πετσοκομμένες εμπορικές εκδοχές τους που γίναν άλλο ένα προϊόν παιδικής υπερκατανάλωσης- απεύθυνση έχουν στους ενήλικες. Οι ιστορίες ανέκαθεν συντρόφευαν τους ανθρώπους στους χώρους εργασίας, σε ένα διάλειμμα από το λιομάζωμα, στα καφενεία, στο παζάρι και γύρω από την σπιτική εστία, φυσικά, τις ώρες που κοιμούνται οι μικροί και βεγγερίζουν οι μεγάλοι. 

Παραμύθια γεννήθηκαν από την ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από την σκληρή καθημερινότητα, να ονειρευτεί τόπους μακρινούς, να γελάσει με την καρδιά του, να φιλοσοφήσει τη ζωή αλλά και να πονηρευτεί. 

 

Παραμύθια μαγικά, ευτράπελα και αστεία, φιλοσοφικά μα και πρόστυχα υπάρχουν σε όλους τους λαούς της γης. Όπου ευδοκίμησε ποτέ ο ανθρώπινος πολιτισμός, βασικός στύλος του είναι οι ιστορίες που αφηγούνται τα μέλη της κοινότητας. Και είναι οι ιστορίες αυτές τόσο ξεχωριστές και τόσο ίδιες μεταξύ τους, μιας και πανανθρώπινες είναι και οι ανάγκες που τις γέννησαν.

 

Από τους κοσμογονικούς μύθους των Ινδιάνων της Αμερικής, μέχρι τις ευτράπελες ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα της Ανατολής, τα αιτιολογικά παραμύθια της Αφρικής και τα μαγικά παραμύθια της Ρωσίας, οι ιστορίες αυτές κρύβουν μέσα τους τη μυστική Ενότητα του Κόσμου.

 

Τα παραμύθια των λαών είναι οι αρμοί στο μωσαϊκό του παρδαλόχρωμου ανθρώπινου γένους. Και όποιος τα μαθαίνει και τα σκέφτεται, τα ζει και τ’ αγαπά, γίνεται καλός άνθρωπος και καλύτερος συν-άνθρωπος.

 

Όμως τα λαϊκά παραμύθια μπορούν να γίνουν και οδηγός επιβίωσης για τον σύγχρονο άνθρωπο που συνεχώς ανισορροπεί μέσα στη δίνη των καιρών. Και αυτό γιατί μιλούν για την αρχετυπική πορεία του ανθρώπου μέσα στην περιπέτεια της Ζωής. Τα παραμύθια συμβολοποιούν τον Αγώνα του καθένα να φτάσει στην ολοκλήρωση, στην αυτοπραγμάτωση. Για να τα καταφέρει η συνταγή είναι απλή: Πρώτον, να είναι καλός.

 

Ο παραμυθιακός ήρωας ξεκινά βέβαια την περιπέτειά του μόνος, όμως στην πορεία συναντά πολλούς, ανθρώπους και ζώα που βρίσκονται σε ανάγκη βοήθειας. Ο ήρωας αναγνωρίζει αξία σε όλα τα πλάσματα, ακόμη και στα φαινομενικά πιο αδύναμα, στα μυρμήγκια ή στους ηλικιωμένους. Στα παραμύθια ισχύει ο κανόνας του Κάρμα: όποιος κάνει θετικές ενέγειες, θα ανταμειφθεί αναλόγως. Έτσι ο ήρωας βοηθά όσους έχουν ανάγκη και κάνει φίλους, «βοηθούς», που τον προμηθεύουν με μαγικά αντικείμενα για να ξεπεράσει τα εμπόδια που θα ρθουν στο δρόμο του.

 

Αντίθετα, αν ο ήρωας είναι «αντιήρωας», δηλαδή αλλαζόνας και εγωιστής, η ανταμοιβή του θα είναι «να τον φάνε τα μαύρα φίδια», μια κυριολεξία σύχνη ως τιμωρία στα παραμύθια. Δεύτερος βασικός κανόνας: Να μην τα παρατήσει. Ο παραμυθιακός ήρωας δεν το βάζει κάτω στην πρώτη δυσκολία ή με την πρώτη αποτυχία (ο αριθμός 3 άλλωστε είναι «ο Μαγικός»). Προσπαθεί και μέσα από την προσπάθεια γνωρίζει τον εαυτό του και γίνεται καλύτερος. 

 

Έτσι, αναπτύσσοντας στην πορεία της περιπέτειάς τους κοινωνικές και ατομικές δεξιότητες οι ήρωες των παραμυθιών πετυχαίνουν. Στο τέλος γίνονται «Βασιλιάδες». Κι αν, όπως είπαμε, τα παραμύθια μιλούν με σύμβολα, «Βασιλιάς» τελικά είναι ο Νικητής της Ζωής. Εκείνος που απέδειξε ότι αξίζει να κατέχει τον πιο πολύτιμο Θησαυρό, που δεν είναι άλλος από την Αγάπη. Και είναι γι’ αυτό που τα περισσότερα μαγικά παραμύθια καταλήγουν σε έναν Γάμο.

 

Είναι ο Γάμος αυτός η ένωση του θηλυκού και του αρσενικού στοιχείου που ενυπάρχουν σε όλους μας, είναι η «τελείωσις» του ανθρώπου, η  αυτοπραγμάτωση και η αυτογνωσία μέσα από την ετερογνωσία του περιβάλλοντος κόσμου. Το πάντρεμα των αντιθέτων που μας δίνει την Ολότητα. 

 

«Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ’ ακούς γλυκύτερα», γράφει ο Σεφέρης. Και έτσι είναι γιατί τα παραμύθια λένε τις πιο μεγάλες αλήθειες μέσα από τα πιο μεγάλα ψέμματα. Κι όταν τα ψέμματα τελειώσουν ο λαϊκός παραμυθάς ξέρει πώς να προσγειώνει το ακροατήριό του από μια πτήση στον φανταστικό κόσμο, όπου όλα έχουν ανθηρή κατάληξη, στο εδώ και τώρα, στην σκληρή παγματικότητα που είναι συχνά τόσο πολύ απογοητευτική. Με μια φράση μαγική που φέρει μέσα της τόνους αισιοδοξίας και ελπίδας: Και ζήσανε αυτοί καλά, και εμείς… καλύτερα!