Πόσες στιγμές δεν μας έρχονται στο μυαλό από εκείνα τα χρόνια, τότε που ήμασταν παιδιά; Τότε που μας χαρακτήριζε ο αυθορμητισμός, η αφοπλιστική ειλικρίνεια, ο ενθουσιασμός, η αγνότητα, η αθωότητα, η έκπληξη, το καινούργιο, η αβίαστη χαρά να ανακαλύψουμε, να δοκιμάσουμε αν μπορούμε. Τότε που πιστεύαμε ότι είχαμε τα πάντα. Αυτό που δεν καταλάβαμε, ήταν το πόση σοφία έκρυβαν εκείνα τα χρόνια και εκείνος ο τρόπος σκέψης μας. Η αντίληψη για τη ζωή. Εκείνη τη σοφία θα έπρεπε να διατηρήσουμε ακόμα και στον κόσμο των “μεγάλων”. Η παιδικότητα, άλλωστε δεν σημαίνει φτιάχνω έναν ιδανικό, ονειρικό κόσμο, αλλά μαθαίνω να ελίσσομαι χωρίς περιττές, πολύπλοκες σκέψεις στον πραγματικό κόσμο. Εδώ και τώρα! Αλήθεια, που πήγε, που χάθηκε παιδικότητά μας; Μοιάζει σα να έγιναν όλα σε μια στιγμή… αστραπιαία! Η παιδικότητα δείχνει να χάνεται όλο και γρηγορότερα με την πάροδο των ετών, πράγμα πολύ πιο επικίνδυνο για την ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου, από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Και, δυστυχώς, όσο τα γίνεται όλο και πιο βίαιος ο τρόπος στις γενιές που ακολουθούν.
Οι αληθινά δημιουργικοί άνθρωποι, οι πρωτοπόροι επιστήμονες, οι καλλιτέχνες, ακόμη και οι επιχειρηματίες, κατάφεραν πολλά από αυτά ου επιθυμούσαν γιατί συνέχισαν να διατηρούν και στην υπόλοιπη ζωή τους τη ζωντάνια, τον αυθορμητισμό, την ανεξαρτησία, το θάρρος και τη δυνατότητα επιλογής με τα προσωπικά τους κριτήρια. Την παιχνιδιάρικη διάθεση των παιδικών τους χρόνων, τον ενθουσιασμό, την περιέργεια, την αναζήτηση, τη δημιουργικότητα.
Στην εποχή μας όλα γίνονται αυτόματα και γρήγορα. Αυτή είναι η καθημερινότητά μας. Και αντί αυτό να σημαίνει περισσότερο ελεύθερο χρόνο για εμάς, τελικά συμβαίνει το αντίθετο. Εδώ και αρκετά χρόνια, μεθοδεύεται ύπουλα μια διαδικασία “στεγνής” ενηλικίωσης, χωρίς κανένα από τα δημιουργικά εργαλεία της παιδικότητάς μας, που τα χρειαζόμαστε σε όλη μας τη ζωή, εάν θέλουμε να τη διάγουμε φυσιολογικά.
Ο παιδικός εγκέφαλός έχει έναν συγκεκριμένο ρυθμό ανάπτυξης και σε κάθε στάδιο, χρειάζεται ερεθίσματα που να μπορεί να αφομοιώσει. Οποιαδήποτε βιασύνη στη φάση αυτή, μπορεί να συγχύσει ένα παιδί, να το κάνει νιώσει πως δεν είναι αρκετά έξυπνο ή ικανό, ρίχνοντας κατακόρυφα την αυτοπεποίθησή του. Η παιδική ηλικία χρειάζεται πολύ ελεύθερο χρόνο και χώρο για δοκιμές, πειραματισμούς και λάθη, αφού μόνο μέσα από αυτά έρχεται τη γνώση. Τα ομαδικά παιχνίδια είναι η μικρογραφία της ανταγωνιστικής κοινωνίας. Από αυτά μαθαίνεις για πρώτη φορά να σέβεσαι τους κανόνες, να κερδίζεις και να χάνεις.
Η παιδική ηλικία χρειάζεται αρκετό και ουσιώδη χρόνο με τους γονείς, ώστε το παιδί να πάρει αγάπη, να μάθει τον διάλογο, τον δημιουργικό αντίλογο. Να κάνουν δραστηριότητες και να βιώσουν μαζί όλα όσα θα τα οδηγήσουν με τον σωστό, υγιή τρόπο στην ωριμότητα, χωρίς ωστόσο να χάσουν όλα αυτά τα εποικοδομητικά συστατικά της παιδικότητάς τους.
Πολλές φορές, οι γονείς, ίσως άθελά τους, είναι οι πρώτοι υπεύθυνοι στο να χάσει ένα παιδί γρήγορα την παιδικότητά του, ακόμα και αν δεν έχει μπει καλά καλά ούτε στην εφηβεία του, αφού αγχώνονται γι’ αυτά από το νηπιαγωγείο, για το αν θα μάθουν να διαβάζουν, γιατί στο δημοτικό μπορεί να είναι αργά για κάτι τέτοιο. Αγωνιούν για το τι θα γίνει το παιδί τους, αν θα τα πάει καλά στο σχολείο, αν οι γνώσεις του θα είναι επαρκείς χρόνο με το χρόνο και αυτή την αγωνία “περνούν” και στα παιδιά τους. Γίνονται, ακούσια, κριτές και όχι συνοδοιπόροι και υποστηρικτές. Είτε το “εγώ” τους, είτε δικά τους απωθημένα, προσδοκίες ή ανεκπλήρωτες επιθυμίες, είτε, ακόμα, η ανασφάλειά τους για το αν θα ανταπεξέλθει το παιδί τους σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο σαν κι αυτόν, τους οδηγούν τυφλά στο λάθος της παραπαιδείας, έναν δρόμο που δίδαξε η ίδια η κοινωνία στα παιδιά της. Γι’ αυτό οι περισσότεροι μαθητές, ενώ ξεκινούν με όρεξη και ενθουσιασμό το σχολείο, καταλήγουν να μην αγαπούν τη μάθηση. Μαθαίνουν να παπαγαλίζουν μόνο και μετά ξεχνούν ό,τι έμαθαν, γιατί ό,τι δεν αγαπάς το ξεχνάς. Πόσα παιδιά δεν καίνε τα βιβλία τους μόλις τελειώσει η σχολική χρονιά και δώσουν εξετάσεις στο μάθημα; Αποκτούν κακή σχέση με τη γνώση και βλέπουν τα βιβλία και το διάβασμα σαν ένα μεγάλο βασανιστήριο, κάτι που ακολουθεί και στην ενήλική ζωή τους. Δεν είναι τυχαίο πως η χώρα μας στην ανάγνωση βιβλίων είναι από τις τελευταίες στην ευρωπαϊκή ένωση. Και δεν είναι λίγες οι φορές που διατυπώνεται η άποψη πως στην Ελλάδα υπάρχει το πιο πολυάσχολο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του πλανήτη. Και, βέβαια, οι πολίτες άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών (π.χ. Φινλανδία, Ιρλανδία), δεν γίνονται λιγότερο ανταγωνιστικοί, ή επιτυχημένοι, παρ’ ότι το δικό τους εκπαιδευτικό σύστημα και ολόκληρη η στάση ζωής τους, τους έδινε πάντα πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο στην παιδική και εφηβική τους ηλικία καθώς και περιεκτικότερη και ποιοτικότερη μάθηση στα σχολεία τους.
Στο δημοτικό ξεκινάει ο αγώνας των πολυάριθμων και χρονοβόρων εξωσχολικών δραστηριοτήτων, που είτε, όπως μετέπειτα αποδεικνύεται, δεν έχουν καμιά ουσιαστική συμβολή ως εφόδια στο μέλλον του παιδιού, είτε το ίδιο το παιδί δεν επιθυμεί, αλλά του επιβάλλεται, να κάνει. Και κάπως έτσι ξεκινά η πλύση εγκεφάλου που κρατάει για όλο το υπόλοιπο της ζωής του.
Ακολουθεί μια εκπαίδευση, που αντί να δημιουργήσει στο παιδί τη δίψα και τη χαρά της μάθησης και να το βοηθήσει να βγάλει στην επιφάνεια την έκφραση των ταλέντων και των δυνατοτήτων του, το μπλοκάρει, το μπερδεύει και το οδηγεί σιγά σιγά στην απόκτηση χαμηλής αυτοπεποίθησης και τον φόβο της αποτυχίας.
Στο γυμνάσιο και πιο πολύ, βέβαια, στο λύκειο, έρχεται το αποκορύφωμα. Μπουχτισμένο, πια το μυαλό από καταιγισμό πληροφοριών και γνώσεων, με μπερδεμένα “θέλω” και “πρέπει”, μαζί με τις ανασφάλειες που έχει από μόνη της αυτή η ηλικία και η σκέψη του αύριο και της αντιμετώπισής του, πλέον, ως ενήλικας.
Ελεύθερος προσωπικός χρόνος, από λιγοστός έως καθόλου. Ο υπολογιστής γίνεται επέκταση του “είναι” του εφήβου και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τύπου facebook μπαίνουν στη ζωή του, πιθανόν και από πολύ μικρότερη ηλικία. Εκεί γίνονται όλα, αλλά απρόσωπα. Η φιλία, η κουβέντα το φλερτ. Το πρόσωπο με πρόσωπο έχει χαθεί ανεπιστρεπτί, σε έναν λαβύρινθο αληθοφανών και όχι αληθινών σχέσεων. Η εξερεύνηση του κόσμου έχει πάρει μια περίεργη, αλλόκοτη μορφή. Η διασκέδαση το ίδιο.
Ο χώρος διασκέδασης είναι μέρος εκτόνωσης όλης αυτής της πίεσης και της ανισορροπίας.
Με λίγα λόγια, σχεδόν κανένας νέος, δεν διασκεδάζει πραγματικά, σήμερα. Η έξοδος για τους πιο πολλούς είναι ένας τρόπος επίδειξης του “πόσο καλά περνάω”, “σε πόσο φοβερά μέρη συχνάζω”, κλπ. Μανιώδης τάση να φωτογραφίζεται και να κοινοποιεί τη ζωή του, σαν να είναι ο παπαράτσι του εαυτού του. Οι φωτογραφίες δεν έχουν πια αυτή τη γλυκιά αίσθηση της αποτύπωσης μιας όμορφης στιγμής, που θες να μείνει αναλλοίωτη, αλλά γίνονται κανονικό εργοστάσιο παραγωγής, με “ξύλινα” χαμόγελα, ψυχαναγκασμό, ψευτιά, μανία και υστερία. Και το αποτέλεσμα είναι να μην διασκεδάζει, να μην ευχαριστιέται κανείς και στο τέλος πάλι η μοναξιά, το κενό, η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά να υποβόσκει, αλλά και πάλι να μπαίνει στο “συρτάρι”. Μέχρι την επόμενη προσπάθεια υποτιθέμενης διαφυγής μέσα από τα στρεβλά κοινωνικά πρότυπα “διασκέδασης” του σήμερα.
Και κάπως έτσι, τα παιδιά ωριμάζουν γρήγορα και αλλόκοτα. Σε άλλες καταστάσεις φέρονται σαν ανώριμα παιδιά και σε άλλες σαν κυνικοί ενήλικες. Σε καμιά από τις δύο συμπεριφορές δεν υπάρχει ισορροπία. Πώς να υπάρξει; Είναι, πραγματικά, τραυματική μια τέτοια ανάλωση νιότης.
Έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου και 2.319 εκπαιδευτικών όλης της Ελλάδας, έδειξε ότι στο 76% των νηπιαγωγείων, τουλάχιστον 1 στα 10 νήπια χρησιμοποιεί το διαδίκτυο εκτός σχολείου. Στο 10% των νηπιαγωγείων, 1 στα 10 νήπια έχει δικό του κινητό, ενώ στο 14% των νηπιαγωγείων, 1 έως 2 νήπια έχουν, ήδη, προφίλ σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Στο 30% των δημοτικών, οι μισοί μαθητές έχουν δικό τους κινητό, ενώ στο 20%, οι μισοί μαθητές έχουν προφίλ στο facebook. Συνολικά σε όλα τα δημοτικά, το 15% των παιδιών έχει, ήδη, τέτοιο προφίλ.
Και όλα αυτά παρά το γεγονός ότι το ίδιο το facebook απαγορεύει ρητά τη χρήση από ανηλίκους κάτω των 13 ετών.
Πώς να μάθει ένα παιδί να σέβεται τους κανόνες, αν δεν μάθει το ομαδικό παιχνίδι; Πώς να αγαπήσει τα βιβλία, όταν από την αρχή δεν οδηγηθεί σωστά στη γνώση; Πώς να αναπτύξει υγιής φιλικές και μετέπειτα προσωπικές σχέσεις, όταν τις μαθαίνει και τις χτίζει πρωτίστως μέσα από το facebook; Αυτός είναι ο λόγος που πολλά παιδιά υποφέρουν από αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές και ψυχολογική εξουθένωση Η παιδική ηλικία είναι μια φορά στη ζωή. Πώς, να θυμηθεί κανείς ότι κάπου υπάρχει το παιδί μέσα του που περιμένει να του δείξει τον σωστό δρόμο, όταν όλα γύρω του συμβάλλουν επίμονα στο αντίθετο;
Πώς να θωρακίσει την παιδικότητά του;
Η ικανότητα να εμπιστευόμαστε, να αγαπάμε και να επιλύουμε τις συγκρούσεις με τους αγαπημένους μας ανθρώπους, αρχίζει στην παιδική ηλικία, σύμφωνα με επισκόπηση του περιοδικού Current Directions in Psychological Science.
Πρώτα οι μεγάλοι πρέπει να θυμηθούν, να αφυπνιστούν, να καταλάβουν τη σημασία της παιδικότητας, ώστε να δώσουν στους μικρούς τα φώτα τους και έναν σωστό, ισορροπημένο τρόπο να μεγαλώσουν.
Σαν παιδιά παίρναμε τη ζωή όπως ερχόταν. Ζούσαμε το τώρα και ήμασταν σε εγρήγορση. Συγχρόνως προσέχαμε. Προσαρμοζόμασταν. Σαν μεγάλοι γινόμαστε άκαμπτοι, αφήνουμε να μας “καταπιούν” σκέψεις, επιθυμίες, βιώματα. Βλέπουμε τον κόσμο σκληρό, σκοτεινό και δύσκολο. Γεμίζουμε εγωισμό, φόβους, καχυποψία. Βλέπουμε εχθρούς και ανταγωνιστές. Αφήνουμε την καρδιά μας να “γεράσει” πρόωρα, επιμένοντας στα αρνητικά και τα δυσάρεστα, ίσως επηρεασμένοι και εμείς από κάποιους άλλους που “κουκουλώθηκαν” κι αυτοί τον μίζερο ενήλικο εαυτό τους, τη φοβισμένη νοοτροπία του μεγάλου, χάνοντας τις στιγμές. Μάθαμε να κλεινόμαστε. Να ζούμε σε μια φυλακή την οποία φιλοτέχνησε για εμάς αργά και σταθερά η κοινωνία στην οποία ζούμε. Μια φυλακή, τίμημα ενός πολιτισμού που τείνει να μας “μεγαλώσει” νωρίς. Και εμείς, αντί να δραπετεύσουμε, ζούμε μέσα εκεί και μάλιστα έχουμε βαλθεί να συνεχίσουμε το “έργο” αυτό, μέχρι την τελειοποίησή του. Όσο πιο κλειστός είναι ένας κόσμος, τόσο πιο δύσκολα μπορεί να μπει σε αυτόν φως.
Κι όμως, φτάνει να θυμηθούμε πώς ήμασταν παιδιά. Να ξαναζήσουμε μέσα από την παιδικότητά μας και θα δούμε πως οι σκέψεις μας ξαφνικά απλοποιούνται, χωρίς να νιώσουμε χαμένοι, αλλά ήρεμοι και συνετοί και τίποτα δεν θα φοβόμαστε, γιατί δε θα έχουμε ανάγκη πια τέτοιου είδους συναισθήματα. Και έτσι με η σειρά μας θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιά.
Αν θες να μπεις στο νόημα της ζωής, μη χάσεις ποτέ την παιδικότητά σου.
Της Έλενας Αρώνη, 29/9/13