Ο Τζον Έρνστ Στάινμπεκ, ένας από τους κορυφαίους Αμερικανούς συγγραφείς (βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1962), έγραψε δύο από τα αριστουργήματα της Αμερικάνικης λογοτεχνίας, το «Άνθρωποι και Ποντίκια» και «Τα Σταφύλια της Οργής» (για το οποίο βραβεύτηκε και με το Βραβείο Πούλιτζερ το 1940).
Για τον ίδιο τον συγγραφέα, το «Ανατολικά της Εδέμ» αποτέλεσε την έκφραση της αποκορύφωσης του ταλέντου του. Μεταξύ άλλων δε, συνέστησε και ύμνο για τη γενέτειρά του, το Σαλίνας της Καλιφόρνια. Το μέρος, δηλαδή, ακριβώς που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Ένα πανέμορφο κι εύφορο κομμάτι γης που το έλουζε ο ήλιος και το δρόσιζε το αεράκι του Ειρηνικού και το οποίο συνετέλεσε οξύμωρα στο κυρίως σκηνικό του έργου του, περιγράφοντας τις φυσικές του ομορφιές, τους ήχους, τις μυρωδιές και τα χρώματα, σε πλήρη αντίθεση με τα δραματικά σκηνικά τεκταινόμενα.
Η Κάθυ, μια νέα γυναίκα, οδηγείται μοιραία στο σπίτι της οικογένειας Τρασκ, μετά από βαρύ ξυλοδαρμό. Ο ένας από τους δύο γιους, ο Άνταμ, την ερωτεύεται (σχεδόν εμμονικά) και την παντρεύεται. Η Κάθυ θα μείνει έγκυος, αλλά διαφαίνεται ότι γι’ αυτούς η αγάπη δεν είναι αμφίδρομη. Η συμβατική οικογενειακή ζωή που της προσφέρει ο Άνταμ δε φαίνεται να της ταιριάζει…
Δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια μετά, τα δίδυμα αγόρια της ο Κάλεμπ και ο Άαρον, μαθαίνουν ότι η μητέρα τους ζει, ενώ τη θεωρούσαν νεκρή. Μα η αλήθεια δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτη. Μπορεί να είναι σκληρή κι επώδυνη.
Εξαιρετικά δύσκολη η μεταφορά στο θεατρικό σανίδι ενός έργου παγκοσμίου εμβέλειας και τόσο μεγάλης διάρκειας. Η Αβδελιώτη επέλεξε να μεταφέρει το μεγαλύτερο βάρος του δράματος στη μία εκ των δύο οικογενειών που περιγράφει ο Στάιμπεκ στο βιβλίο του, στους Τρασκ. Ίσως γιατί ο ίδιος ο Στάινμπεκ δημιούργησε στο έργο αυτό μερικούς από τους καλλίτερους – κατά γενική ομολογία – χαρακτήρες του, όπως αυτός της κοινωνιοπαθούς Κάθυ, που τον ενσαρκώνει με ευλαβική συνέπεια η ίδια η σκηνοθέτις Ανδρονίκη Αβδελιώτη. Σ΄ έναν τόσο κόντρα ρόλο, η Αβδελιώτη κουκουλώνει το ντελικάτο φυσίκ της και μετουσιώνεται στην αδιάφορη μάνα και ψυχρή πόρνη, με μια όμως κρυφή αξιοπρέπεια, που αποδυναμώνει την τυπική χυδαιότητα και ωμότητα του ρόλου, έτσι όπως τον περιγράφει ο δημιουργός της, μέσα από τα ποταπά «επιχειρηματικά» της σχέδια.
Η παράλληλη ιστορία του Άνταμ Τρασκ, του νεαρού με την ταραχώδη παιδική κι εφηβική ηλικία, που κακοποιήθηκε άσχημα από τον μικρότερο, αλλά ισχυρότερο αδελφό του (Τσαρλς), μας φέρνει αντιμέτωπους με απανωτά διλήμματα, ερωτικά, κοινωνικά και συναισθηματικά.
Ο Γιώργος Ζώης απέδωσε θετικά το ρόλο του ασταθή κι άτυχου Άνταμ, με τα αλλεπάλληλα ψυχικά σκαμπανεβάσματα, κερδίζοντας τη συμπάθειά μας, για τις ατυχίες του στη ζωή (κυρίως για τη στάση της καυστικής συζύγου του, αλλά και την επαγγελματική του αποτυχία). Δίπλα στον Άνταμ ο άσπονδος αδελφός του, Τσάρλς. Ο Ηλίας Βογιατζηδάκης ξεχώρισε στη σκηνή για τη νεανική του ενέργεια και τις μικρές δόσεις ανασφάλειας, που ακολουθούν την ερμηνευτική ηλικία.
Στον αντίποδα της κακής μητέρας, ο καλοσυνάτος υπηρέτης Λη, που συνέθεσε για τα παιδιά της οικογένειας Τρασκ τη φιγούρα της μάνας και του πατέρα και του οικογενειακού ψυχολόγου, παραμερίζοντας τις προσωπικές του ανάγκες, τους πόθους και τις επιθυμίες, επικεντρώνοντας στη σωστή ανατροφή και καθοδήγηση. Γλυκύτατος, τρυφερός και αποτελεσματικός ο Σταμάτης Μπαντούνας ως Λη.
Εξαιρετικά συμπαθής ο Ανδρέας Ζάκας στο ρόλο του ηλικιωμένου καλοσυνάτου γείτονα Σάμιουελ, που βρισκόταν πάντα εκεί για να δίνει λύσεις. Υπήρχε αναμφίβολα μια αυθεντικότητα στην αλληλεπίδρασή του Ανδρέα Ζάκα με τους υπόλοιπους ηθοποιούς, καθώς και στο υποκριτικό του εκτόπισμα. Αξιοσημείωτοι και οι χαρακτήρες των Κωνσταντίνου Τσιούγκου και Τίτου Πινακά, στους ρόλους των διδύμων Άαρον και Κάλεμπ, αντίστοιχα. Επιτυχημένοι, ως ευγενής, ηθικός και υπάκουος ο πρώτος και ως ανατρεπτικός, σκληρός και πιο επιθετικός, ο δεύτερος. Επίσης απολαυστική και η Σοφία Σιμοπούλου στο ρόλο της μικρής, παιχνιδιάρας, τσαχπίνας και παρορμητικής Άμπρας (της κοπέλας του Άαρον).
Απολύτως κατάλληλη η Ποπέτα Σούκου στο διπλό ρόλο κυρίας και πόρνης. Σεμνή και δυναμική, αλλά και πληθωρική και «ανάλαφρη», πάντα στο πλαίσιο του εκάστοτε ρόλου.
Λιτό το σκηνικό του έργου και μπορεί να μη παρέπεμπε ξεκάθαρα στο θερμό καλιφορνέζικο περιβάλλον, αλλά ήταν ικανοποιητικά επιβλητικό, όπως και τα κουστούμια της παράστασης, που σίγουρα αναφέρονται στα χρόνια λίγο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Σκηνικά – Κοστούμια: Ανδρονίκη Αβδελιώτη, Νικόλαος Μαρμαροτούρης, Σταμάτης Μπαντούνας). Για μία ακόμη φορά, ο Βασίλης Κλωτσοτήρας (στο σχεδιασμό φωτισμού) έπαιξε με τα φώτα με τρόπο τέτοιο που ταίριαξε απόλυτα στις σκηνές, στις εναλλαγές τους, καθώς και στις διαθέσεις των χαρακτήρων.
Πολλά τα ηθικά διδάγματα στην παράσταση. Ετίθεντο συχνά θέματα προσωπικών επιλογών και ατομικών ευθυνών. Η διαδοχική παράθεση του ανθρώπινου παραλογισμού και των αναρίθμητων προβλημάτων της Αμερικάνικης – και Παγκόσμιας – ιστορίας, οφείλονται αναμφισβήτητα στην ικανότητα του συγγραφέα, αλλά η απόδοση και η εντύπωση αυτών στο θεατή είναι καθαρά θέμα θεατρικής προσαρμογής και σκηνοθετικής προσέγγισης. Τόσο η Ανδρονίκη Αβδελιώτη όσο και η Μαργαρίτα Δαλαμάγκα-Καλογήρου (που έκανε την επιλογή του δραματολογίου και τη μετάφραση) αγκάλιασαν με πολύ σεβασμό το αριστούργημα του Στάινμπεκ, χωρίς να θυσιάσουν ίχνος της καλλιτεχνικής του αξίας.
Αν σας αρέσει το κλασικό ρεπερτόριο, μην το χάσετε.
Αναλυτικές λεπτομέρειες για τη συγκεκριμένη παράσταση, ακολουθούν στον εξής σύνδεσμο:
Της Βικτώριας Πέππα, 29/1/2023
Επιμέλεια άρθρου – Φωτογραφίες υπόκλισης: Δημήτρης Κοτσίφης
