Η Ομάδα Πάλσαρ παρουσιάζει το κείμενο του Έντεν φον Χόρβατ Νέοι Χωρίς Θεό, στο Skrow Theater, στην Αθήνα, από τις 5 Φεβρουαρίου μέχρι τις 10 Απριλίου 2014.
Μετάφραση: Βίκυ Γεωργιάδου, Φοίβη Ψευδού
Σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία: Βίκυ Γεωργιάδου
Σκηνικά – κοστούμια: Κυριακή Τσίτσα
Σχεδιασμός φωτισμών: Μελίνα Μάσχα
Μουσική και ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Ανδρέου
Παραγωγή: Ομάδα Πάλσαρ
Παίζουν οι ηθοποιοί:
Δασκάλα 1 / Ηγουμένη / Πρόεδρος / Μητέρα Τ: Γενοβέφα Ζάγγα
η Ρ / Δασκάλα 2 / Μητέρα Χ: Αθανασία Αγοράκη
η Ε / Δασκάλα 3 / Συνήγορος / η Β: Γιούλη Καρναχωρίτη
η Ν / Δασκάλα 4: Βούλα Βερδελή
Διευθύντρια / Εύα: Δανάη Τίκου
ο Δ / Αρτοποιός Ν / Δάσκαλος 1 / ο Τ: Παντελής Φλατσούσης
ο Β / ο Χ / Δάσκαλος 2: Φοίβος Συμεωνίδης
Μια χώρα αποσυρμένη στο κάστρο της δικτατορίας. Την κυβερνάει ο Ανώτερος Πληβείος. Το ραδιόφωνο κεκεδίζει ψέματα. Η Επιθεώρηση εκδίδει μυστικές εγκυκλίους, οι οποίες τονώνουν τον νέο πατριωτισμό και τη διαίρεση των ανθρώπων, προετοιμάζουν τους νέους για πόλεμο και θέτουν τους όρους ενός παιχνιδιού που οι άνθρωποι αναγκάζονται να παίξουν χωρίς να το έχουν επιλέξει.
Ένα σχολείο, όπου οι μαθητές είναι γράμματα χωρίς ονόματα. Γράφουν εκθέσεις που παπαγαλίζουν εθνικιστικά προστάγματα. Ιδανικό τους είναι ο σαρκασμός. Αντίπαλός τους η σκέψη. Όπλο τους η αφασία. Έχουν βλέμμα κενό και ψυχή ανέκφραστη. Αυτή είναι η πανοπλία τους στο κατώφλι ενός πολέμου που ονομάστηκε Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Ένας δάσκαλος που, στην ηλικία των μαθητών του, βρέθηκε στη δίνη ενός πολέμου που ονομάστηκε Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δεν μπορούσε να κατανοήσει πως ο Θεός ανέχθηκε τόση φρίκη. Άφησε πίσω του την πίστη και έγινε άνθρωπος χωρίς Θεό. Τώρα διδάσκει άλλα παιδιά χωρίς Θεό πάνω στη γη του Θεού που έγινε τάφος των ανθρώπων. Και προσαρμόζεται κι αυτός στην εποχή του. Ντύνει τη δειλία τους με τον μανδύα των ανώτερων ιδανικών, ακολουθεί τους κανόνες δεοντολογίας για να αποφύγει πειθαρχικά παραπτώματα, έχει χρήματα για να τρώει το ψωμί του και να πίνει το φθηνό ποτό του και διατηρεί τη δουλειά του για να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα της σύνταξής του μέσα σε ένα αξιολύπητο μέλλον.
Οι μαθητές θα ενηλικιωθούν και ο δάσκαλος θα γεράσει μέσα σε έναν κόσμο, όπου μια πανούκλα μολύνει και εξοντώνει τις ψυχές των ανθρώπων. Θα εξακολουθούν να ζουν αλλά θα είναι ήδη νεκροί. Βουτηγμένοι μέσα στην αβεβαιότητα και τον οπορτουνισμό, μέσα στην υποκρισία των ανώτερων ιδανικών και τη γελοιότητα της επαναστατημένης παρακμής, μέσα στην ψυχρότητα της εποχής του ιχθύων, κατά την οποία η ψυχή των ανθρώπων θα μείνει ασάλευτη και ανέκφραστη σαν το πρόσωπο του ψαριού.
Μεσοπόλεμος ή στο κατώφλι του 21ου αιώνα: άνθρωποι ψάρια κολυμπάνε μέσα σε έναν κόσμο όπου δεν γίνεται ανεκτό κανένα άλλο χαρακτηριστικό πέρα από την υποταγή. Σε τέτοιες εποχές, σύμφωνα με τον Χόρβατ, πάντοτε φεύγει η αλήθεια και έρχεται το ψέμα.
Κι όμως το Νέοι Χωρίς Θεό δεν είναι το σκοτεινό όραμα ενός κόσμου χαμένου. Ο Χόρβατ αναζητά με μανιώδη απόγνωση και κρυφή ελπίδα ξανά τον Θεό. Όχι έναν Θεό που προσφέρει την παρηγορία της πίστης, αλλά έναν Θεό που είναι ταυτισμένος με την αλήθεια. Το Νέοι Χωρίς Θεό είναι μια ιστορία, που ενάντια στα προγνωστικά, μιλάει για την επανάκτηση της σχέσης με τον Θεό μέσα από την εκ νέου κατάκτηση της αλήθειας.
Στη διάρκεια αυτής της ιστορίας η αλήθεια κρύβεται, η αλήθεια ξεπροβάλει μέσα από τα σκοτεινά νερά της ενοχής, η αλήθεια ξεφυτρώνει μέσα από κρυφούς σπόρους που έπεσαν ασυναίσθητα στο χωράφι του ψέματος, απελευθερώνεται και μιλάει, απελευθερώνει και θυμίζει στον άνθρωπο ότι είναι άνθρωπος, ξαναδίνει σπίθα και λάμψη στα μάτια του ψαριού, υπερνικά την ντροπή και ξαναθυμίζει στον άνθρωπο τι είναι αξιοπρέπεια.
Ο Χόρβατ γράφει για να δικαιώσει τη στιγμή της ζωής που καταδικάζει η τίτλος του. Οι νέοι του έργου του φαίνεται τελικά να έχουν αντισώματα απέναντι στην ψυχική πανούκλα, φαίνεται να έχουν κρυφές ελπίδες και όνειρα, παρ’ όλο που αυτά είναι έννοιες που έχουν αποκλειστεί από το λεξιλόγιό τους, φαίνεται να έχουν την ακατανίκητη περιέργεια να ανακαλύψουν πως θα έπρεπε να είναι τα πράγματα τη στιγμή που τους επιβάλλουν ότι μόνον έτσι μπορούν και πρέπει να είναι τα πράγματα, έχουν μια παράτολμη δύναμη που ο κόσμος των ενηλίκων ονομάζει αφέλεια, επειδή ντρέπεται για τη δική του παραίτηση.
Τα ψάρια χωρίς Θεό γίνονται άνθρωποι με ελπίδα, λέει ο Χόρβατ και χαμογελάει με μια ζεστή πονηριά το 1937, έναν χρόνο πριν από τον αιφνίδια μοιραίο θάνατό του.
Νέοι Χωρίς Θεό, το έργο-διαθήκη του Χόρβατ, που κληροδότησε στους νέους το αναφαίρετο δικαίωμα της ελπίδας, την οποία πολλές φορές οι κύκλοι της ανθρώπινης ιστορίας πασχίζουν να αφαιρέσουν.
Η εποχή των ιχθύων
Ένα σχολείο – στο οποίο οι μαθητές αντί να διδάσκονται τα ιδανικά της ανθρωπότητας, διδάσκονται τα ιδανικά της φυλής και αντί να μαθαίνουν να ονειρεύονται, μαθαίνουν να σαρκάζουν – πρέπει να ακολουθήσει το διάταγμα μιας δικτατορικής επιθεώρησης.
Οι μαθητές θα πάνε κατασκήνωση. Υπό την εποπτεία συνταξιούχων στρατιωτικών, θα μάθουν να παρελαύνουν, να προελαύνουν και να αντιμετωπίζουν εικονικούς εχθρούς, να ανοίγουν χαρακώματα και τάφους και να πυροβολούν με πραγματικά πυρά ξύλινους στρατιώτες με εχθρικές στολές.
Η κατασκήνωσή τους είναι στα βουνά, στην ελεύθερη φύση. Δίπλα σε ένα χωριό με πολλούς ανέργους και υποσιτισμένα παιδιά, γιατί το πριονιστήριο της περιοχής σταμάτησε να πριονίζει για «λόγους αποδοτικότητας». Και δίπλα σε κάτι σπηλιές όπου ζει μια συμμορία δεκατετράχρονων παιδιών που κλέβουν ψωμί από τυφλές γριές και μικροαντικείμενα από την κατασκήνωση των γόνων πλούσιων πληβείων.
Και ο δάσκαλος – που διδάσκει Ιστορία και Γεωγραφία, που προσπαθεί να βρει λόγια για να εξηγήσει στα παιδιά τις τετράγωνες ιστορίες της στρογγυλής γης, που έχει ξεχάσει γιατί αγαπά το επάγγελμά του – θα δει αυτά τα διαφορετικά παιδιά να συναντιούνται. Ο Αδάμ των παιδιών που μαθαίνουν να σκοτώνουν θα χαθεί μέσα στο δάσος και η Εύα των παιδιών που κλέβουν θα του δείξει το δρόμο να γυρίσει στην κατασκήνωση. Αυτό δεν θα το δει ο δάσκαλος. Θα δει όμως τον Αδάμ Χ να λαβαίνει ένα γράμμα από την Εύα. Τι του γράφει;
Το να διαβάσει το γράμμα θα του γίνει έμμονη ιδέα. Ο Χ φυλάει το γράμμα κλειδωμένο μέσα σε ένα κουτί. Μαζί με το ημερολόγιό του. Εκεί γράφει τις ενδόμυχες σκέψεις του και o ομόσκηνός του Ν γίνεται έξαλλος με αυτό.
Ο δάσκαλος θα ανοίξει το κουτί. Θα διαβάσει τις ενδόμυχες σκέψεις του Χ, θα μάθει για τη σχέση του Χ με την Εύα και θα διαβάσει πως ο Χ ορκίζεται πως «όποιος αγγίξει το κουτί του, πεθαίνει!»
Η κλειδαριά θα σπάσει. Ο δάσκαλος δεν θα μπορέσει να ξανακλείσει το κουτί. Αλλά δεν θα το πει ότι ήταν εκείνος που άνοιξε το κουτί. Θα δειλιάσει, θα ντραπεί. Και τότε θα έρθει ο Θεός, που χρόνια τώρα είχε αρνηθεί, και θα μείνει να τον παρακολουθεί μέχρι ο δάσκαλος να πει όλη την αλήθεια.
Ο Χ θα κατηγορήσει για το κουτί τον Ν, ο Ν θα ζητήσει βοήθεια από τον δάσκαλο, ο Ν θα χαθεί και θα τον βρουν νεκρό, ο Ρ θα δείξει ως ένοχο τον Χ, ο Χ θα αναλάβει την ευθύνη του φόνου, αλλά ο δάσκαλος δεν θα έχει πει την αλήθεια.
Μετά θα δίνει μια δίκη. Κατηγορούμενος ο Χ. Στο σπίτι της αλήθειας και της δικαιοσύνης, δημοσιογράφοι, μάρτυρες, μητέρες, συνήγοροι, κατήγοροι και κατηγορούμενοι θα κεκεδίσουν φιλοδοξίες, ψέματα και εγωισμούς. Και έτσι ο Θεός πάλι θα εμφανιστεί και ο δάσκαλος θα πει εκείνη την αλήθεια της κατασκήνωσης. Ο Αδάμ Χ θα αθωωθεί, η Εύα θα κατηγορηθεί για τον φόνο, αν και αθώα και στο δάσκαλο θα απαγγελθούν κατηγορίες, θα τεθεί σε διαθεσιμότητα και θα χάσει τη δουλειά του.
Μια μικρή αλήθεια θα ειπωθεί και η μεγάλη αλήθεια θα σκεπαστεί από τα θολά νερά της σκοτεινής θάλασσας της ενοχής. Αλλά αυτή η μεγάλη αλήθεια πρέπει να ειπωθεί γιατί ο Θεός περνάει από όλα τα δρομάκια και Θεός είναι η αλήθεια.
Το σχολείο της προπαγάνδας, η κατασκήνωση του θανάτου και το δικαστήριο της μισής αλήθειας ανήκουν στον σκοτεινό κόσμο της εποχής των ιχθύων, λέει ως ερασιτέχνης αστρολόγος ο Χόρβατ.
Όμως ο δάσκαλος και κάποιοι μαθητές, που κατάφεραν να μην γίνουν βουβά ψάρια και ακόμη πιστεύουν στην «αλήθεια και τη δικαιοσύνη», θα βρουν την αλήθεια, θα βρουν ποιος είναι ο πραγματικός δολοφόνος. Θα πουν την αλήθεια κι αυτή θα ενώσει ιστορίες και πρόσωπα και θα αποδείξει ότι το «πώς είναι αλήθεια τα πράγματα κόσμο» δεν ταυτίζεται με το «πώς θα έπρεπε να είναι».
Ο Δάσκαλος δεν θα ξαναγυρίσει στο σχολείο της προπαγάνδας, θα φύγει να γίνει δάσκαλος σε ένα ιεραποστολικό σχολείο της Αφρικής.
Ο Χόρβατ γράφει την ιστορία του δασκάλου, την ιστορία της κοινής τους εποχής, την ώρα που και ο ίδιος δεν θα ξαναγυρίσει πια στο Βερολίνο αλλά θα προετοιμάσει τη δική του φυγή στην Αμερική. Γράφει το Νέοι χωρίς Θεό λίγο πριν αρχίσει να γράφει το τελευταίο μυθιστόρημά του με τον τίτλο Αντίο, Ευρώπη! Μάλλον γιατί είχε διαβλέψει ότι η Ευρώπη του μεσοπολέμου δεν μπορούσε πια να είναι το σπίτι της αλήθειας.
Διεύθυνση: Αρχελάου 5, Παγκράτι, ΤΚ 11635, Αθήνα
E-mail: contact@skrowtheater.com
Τηλέφωνο: 210 7235 842
(ώρες 11:00 – 14:00 και 17:00 – 20:30)
Συγκοινωνία – μέσα μαζικής μεταφοράς
Μετρό:
Μπλέ γραμμή – στάση Ευαγγελισμός
χάρτης Μετρό
Λεωφορεία:
στάση Γυμνάσιο – γραμμές: 054, 203, 204
στάση Ριζάρη – γραμμες: 054, 203, 204, 250, 732
στάση Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – γραμμές: 550
Τρόλλεϋ:
στάση Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – γραμμή: 10