Με αφορμή την παράσταση ” ο Μέγας Ανατολικός” που πρόσφατα είδα στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεως αποφάσισα να κάνω μία βιβλιοπαρουσίαση για το ίσως πιο γνωστό και κορυφαίο έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου.
Ο Μέγας Ανατολικός είναι μυθιστόρημα του Ανδρέα Εμπειρίκου που εκδόθηκε μετά το θάνατό του, την περίοδο 1990-92, σε οκτώ τόμους. Η συγγραφή του διήρκεσε από το 1945 μέχρι το 1951, ενώ η τελική του μορφή οριστικοποιήθηκε περίπου το 1970. Χαρακτηρίζεται ως το «έργο ζωής» τού Εμπειρίκου και ένα από τα τολμηρότερα βιβλία στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.
Αποτελεί το ογκωδέστερο ελληνικό μυθιστόρημα, το οποίο περιλαμβάνει, στην τελική μορφή του, πέντε μέρη που εκτείνονται σε 100 αριθμημένα κεφάλαια και περίπου 2.100 σελίδες. Η ελευθεροστομία του και το άκρως ερωτικό περιεχόμενό του προκάλεσαν αντιδράσεις, επιτρέποντας τη σύγκρισή του με άλλα γνωστά έργα της ερωτικής λογοτεχνίας, όπως τις 120 Μέρες των Σοδόμων του Μαρκήσιου ντε Σαντ.
Το μυθιστόρημα πραγματεύεται το παρθενικό ταξίδι του υπερωκεανίου «Μέγας Ανατολικός» από το λιμάνι του Λίβερπουλ στη Νέα Υόρκη, το οποίο ξεκινά στις 22 Μαΐου του 1867, στην ακμή της Βικτοριανής εποχής. Σύμφωνα με την περιγραφή που δίνεται, το εκτόπισμα του πλοίου υπερβαίνει τους 25.000 τόννους, το μήκος του είναι άνω των 690 ποδιών, το πλάτος του άνω των 80, ενώ το βάθος του αγγίζει τα 58 πόδια, μεγέθη που το καθιστούν το μεγαλύτερο πλοίο της υφηλίου.
Το ταξίδι του «Μεγάλου Ανατολικού» τού Ανδρέα Εμπειρίκου, συνδέεται με τον ιστορικό πλου τού τροχήλατου Great Eastern που συνέδεσε τη Μεγάλη Βρετανία με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 1860. Με αυτό το πλοίο ταξίδεψε ο Ιούλιος Βερν στην Αμερική το 1867, περιγράφοντας αργότερα το ταξίδι του στο μυθιστόρημα Πλωτή Πολιτεία (Une Ville flottante, 1871). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του «Μεγάλου Ανατολικού» παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με εκείνα του Great Eastern, το οποίο διέθετε μήκος 211 μέτρα (692 πόδια), πλάτος 37 μέτρα (120 πόδια), βάθος 18 μέτρα (58 πόδια) και εκτόπισμα 32.160 τόννων, ωστόσο η ιστορία των δύο ταξιδιών τους διαφέρει σημαντικά.
Τα συμβάντα που περιγράφονται στο μυθιστόρημα, καλύπτουν χρονικά δέκα ημέρες, από το απόγευμα της 21ης Μαΐου του 1867 μέχρι το μεσημέρι της 1ης Ιουνίου. Η αφήγηση είναι σχεδόν γραμμική, χωρίς να λείπουν χρονικές παρεκβάσεις που οφείλονται σε αφηγήσεις των χαρακτήρων, και πραγματοποιείται σε τρίτο πρόσωπο, αν και ορισμένες φορές ο αφηγητής εμφανίζεται να διαδραματίζει ένα ρόλο στα δρώμενα. Σε όλη την έκταση του έργου, επιχειρείται μία εξαιρετικά λεπτομερής περιγραφή όλων των γεγονότων. Τα τρία πρώτα μέρη του έργου περιγράφουν αντίστοιχα τις τρεις πρώτες ημέρες του ταξιδιού του «Μεγάλου Ανατολικού».
Στο τέταρτο μέρος, πληροφορούμαστε για μία καταιγίδα που ξεσπά το βράδυ της τρίτης ημέρας, διάρκειας δύο ημερών, καθώς και τις εξελίξεις στο πλοίο κατά την έκτη και έβδομη ημέρα. To πέμπτο και συντομότερο μέρος του μυθιστορήματος εξιστορεί τα γεγονότα της δέκατης και τελευταίας ημέρας, περιγράφοντας την άφιξη του υπερωκεανίου στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη, το ταξίδι που περιγράφει ο Εμπειρίκος στο «Μέγα Ανατολικό», αποτελεί στην πραγματικότητα μία αφορμή «για να δημιουργήσει μία κινούμενη μονάδα-νησίδα όπου, χωρίς τους περιορισμούς της πιθανοφάνειας, θα συσσωρεύσει όλες τις παραλλαγές και τις εκφάνσεις της σαρκικής ομιλίας από την ονείρωξη και τον αυνανισμό αρχινώντας, ως την επιδειξιομανία, τον ηδονοβλεπτισμό, τον λεσβιασμό, την παιδεραστία, την αιμομιξία, τον φετιχισμό, τον σαδισμό, τον μαζοχισμό, την κοπροφαγία και οτιδήποτε άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου αποβλέποντας στην ικανοποίηση του ερωτικού ενστίκτου».
Πρωταγωνιστές τού μυθιστορήματος είναι οι επιβάτες τού υπερωκεανίου, που διαπλέουν τον Ατλαντικό ωκεανό, απολαμβάνοντας τον έρωτα χωρίς όρια και σε όλες τις μορφές του. Ανήκουν σε όλες τις τάξεις και οι περισσότεροι από αυτούς είναι Αγγλοσάξονες, Βρετανοί και Βορειοαμερικανοί, αν και συνολικά εκπροσωπείται μία πληθώρα εθνικοτήτων, με την εμφάνιση Γάλλων, Πορτογάλων, Ισπανών, Ολλανδών, Σκώτων, Ιρλανδών, Ιταλών, Πολωνών, ενός ζεύγους Σουηδών, μίας οικογένειας Λαπώνων, ενός Ινδού μεγιστάνα, τριών Ελλήνων, Ρώσων, Γερμανών, Εβραίων, ενός Ελβετού, ενός ζεύγους Ούγγρων, μίας οικογένειας από τη Χαβάη, ενός Μεξικανού, Νοτιοαμερικανών και Βορειοαμερικανών αφρικανικής καταγωγής. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει ο χαρακτήρας του Έλληνα ποιητή Ανδρέα Σπερχή, που κατά γενική ομολογία είναι εν μέρει αυτοβιογραφικός.
Ο Μέγας Ανατολικός έχει αντιπαρατεθεί με άλλα έργα της ερωτικής λογοτεχνίας, ειδικότερα με το έργο του Μαρκησίου ντε Σαντ και το ερωτογράφημα 120 ημέρες στα Σόδομα.
Σύμφωνα με τον Νάνο Βαλαωρίτη, ο Μέγας Ανατολικός ξεπερνά ως ερωτογράφημα και ποιητική δημιουργία τα πλέον διάσημα στο είδος αυτό, ενώ κατά τον Ελύτη, ο Εμπειρίκος κατορθώνει στο μυθιστόρημά του να μετατρέψει με τα ίδια υλικά, την «ακατανόμαστη Κόλαση» του ντε Σαντ σε έναν «επί γης Παράδεισο». Κατά τον Σάββα Μιχαήλ, μπορούμε να διακρίνουμε παράλληλα ορισμένες ομοιότητες μεταξύ των δύο έργων καθώς και των συνθηκών κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκαν.
Ειδικότερα, συνδέεται ο εγκλεισμός του ντε Σαντ στη Βαστίλη κατά την περίοδο συγγραφής των 120 ημερών στα Σόδομα, με την τραυματική εμπειρία της ομηρείας που έζησε ο Εμπειρίκος στα Δεκεμβριανά. Μία ένδειξη για την τοποθέτηση του «Μεγάλου Ανατολικού» και εν γένει της θεώρησης του Εμπειρίκου στον αντίποδα τού ντε Σαντ, είναι οι σκέψεις που αποδίδονται στον Ελβετό χαρακτήρα του έργου Χανς Έντελμαν, στο 36ο κεφάλαιο:
«Διότι ναι μεν εθαύμαζε ο Ελβετός τον μαρκήσιον του Σαδ, ως μέγαν ποιητήν της ηδονής, ως μέγαν λιμπερτίνον και μέγαν ερωτογράφον, ναι μεν συμφωνούσε μαζύ του επί μερικών σημείων, αλλά ουδόλως συνεφώνει εν τω συνόλω με την φιλοσοφίαν του, και απέκρουε την αντίληψιν ότι ο έρως πραγματοποιείται πλήρως μόνο δια του βασανισμού, των πόνων και της θυματοποιήσεως του εκάστοτε αντικειμένου των πόθων ενός εραστού».
Ένα εξαιρετικό βιβλίο και μία εξίσου εξαιρετική παράσταση που σε καθηλώνει σε όλο το εύρος της. Οι δύο πρωταγωνιστές δίνουν μαθήματα υποκριτικής σε ένα πολύ δύσκολο κείμενο. Η σκηνοθετική λιτότητα μαζί με την απουσία σκηνικών δεν κάνουν καθόλου λιτό σε σθναισθήματα και με αμείωτο ενδιαφέρον σε κρατάει από την αρχή έως το τέλος της παράστασης.
Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση θα βρείτε εδώ: http://www.all4fun.gr/fun/theater/9329–2-.html
Επιμέλεια: Βλάρα Αλεξία,18-10-2014