Pier Paolo Pasolini-Ο μεγάλος αιρετικός
12-20 Σεπτεμβρίου 2018
Δεκαεπτά φιλμ του σπουδαίου δημιουργού σε νέες κόπιες
Παραλειπόμενα ταινιών του Παζολίνι
Έκθεση φωτογραφίας από τα γυρίσματα της ταινίας «Χίλιες και μία νύχτες»
Στην Αθήνα ο ηθοποιός και στενός συνεργάτης του Παζολίνι Νινέττο Ντάβολι και ο φωτογράφος Ρομπέρτο Βίλλα
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Θερινός Κινηματογράφος Λαΐς
Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-136 / Μετρό Κεραμεικός
Ένα μεγάλο, αναδρομικό κινηματογραφικό αφιέρωμα στον Πιερ Πάολο Παζολίνι διοργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος μαζί με την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Ελλάδα και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, με την υποστήριξη του Ιstituto Luce Cinecittà (Ρώμη) και της Cineteca di Bologna (Μπολόνια).
To αφιέρωμα Pier Paolo Pasolini-Ο μεγάλος αιρετικός συγκαταλέγεται στις δράσεις του «Θερινού προγράμματος» της πρωτοβουλίας Tempo Forte Italia-Grecia 2018, στόχος της οποίας είναι δοθεί μεγαλύτερη ώθηση στις πολιτιστικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.
Οι προβολές θα πραγματοποιηθούν 12-20 Σεπτεμβρίου στον θερινό κινηματογράφο Λαΐς.
Το κοινό, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει τη σχεδόν πλήρη φιλμογραφία του σκηνοθέτη (17 ταινίες) μέσα από νέες κόπιες των ταινιών του σε φιλμ 35mm, οι οποίες τυπώθηκαν από τη Luce Cinecittà και τη Cineteca di Bologna. Οι ταινίες (15 μεγάλου μήκους, 2 μικρού μήκους καθώς και παραλειπόμενα από δύο ταινίες του) θα προβληθούν με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους.
Πιο συγκεκριμένα θα προβληθούν τα φιλμ:
Ακατόνε (Accattone, 1961), Μάμα Ρόμα (Mamma Roma, 1962), Η οργή του Παζολίνι (La Rabbia, 1963), Ερωτικές συναντήσεις (Comizi d’amore, 1964), Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Il Vangelo secondo Matteo, 1964), Όρνια και πουλάκια (Uccellacci e uccellini, 1966), Βασιλιάς Οιδίπους (Edipo re, 1967), Θεώρημα (Teorema, 1968), Χοιροστάσιο (Porcile, 1969), Μήδεια (Medea, 1969), Σημειώσεις για μια αφρικανική Ορέστεια (Appunti per un’ Orestiade Africana, 1970), Το Δεκαήμερο (Il Decameron, 1971), Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι (I racconti di Canterbury , 1972), Χίλιες και μία νύχτες (Il Fiore delle Mille e una notte, 1974), Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα (Salò o le 120 giornate di Sodoma, 1975).
Και οι δύο μικρού μήκους ταινίες:
Το τυρί (La Ricotta, 1962-63), επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Rogopag, σε σκηνοθεσία των Rossellini – Godard – Pasolini – Gregoretti και
Τι πράγμα είναι τα σύννεφα; (Che cosa sono le nuvole?, 1967) επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Capriccio all’italiana σε σκηνοθεσία των Monicelli – Pasolini – Bolognini – Steno – Pino Zac- Rossi
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμα παραλειπόμενα ταινιών του Παζολίνι, καθώς θα προβληθούν κάποια αποσπάσματα που έχουν παραληφθεί από την τελική κόπια των ταινιών του Όρνια και πουλάκια (Ο Τοτό στο τσίρκο -Totò al circo, 1965-66) και Χίλιες και μία Νύχτες (Ανέκδοτα -Inediti, 1973-74).
Αξίζει να σημειωθεί πως θα προβληθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα Η οργή του Παζολίνι (La rabbia di Pasolini). Πρόκειται για τη νέα 80λεπτη βερσιόν της παλαιότερα γνωστής ως Οργής (La rabbia), ένα δίπτυχο φιλμικό σχόλιο της δεκαετίας του ‘60 από δύο, αντιδιαμετρικά αντίθετους, Ιταλούς διανοούμενους: τον αριστερό Παζολίνι και τον φιλομοναρχικό δημοσιογράφο και καρτουνίστα Giovanni Guareschi. Το 2008, ο Τζουζέπε Μπερτολούτσι αποκατέστησε σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Μπολόνια το πρώτο μέρος του Παζολίνι, δημιουργώντας μιαν αυτόνομη μεγάλου μήκους ταινία.
Την Τετάρτη 12 Σεπτεμβρίου θα πραγματοποιηθεί η επίσημη έναρξη του αφιερώματος (είσοδος μόνο με προσκλήσεις) με την ταινία Όρνια και πουλάκια, παρουσία του Νινέττο Ντάβολι, ηθοποιού και στενού συνεργάτη του Παζολίνι, ο οποίος θα μιλήσει για την ταινία. Ο κύριος Ντάβολι θα είναι παρών και την Πέμπτη το βράδυ (20.30) στην προβολή της ταινίας Χίλιες και μία νύχτες, στην οποία συμμετέχει ως ηθοποιός, για να απαντήσει σε ερωτήσεις του κοινού.
Ο Νινέττο Ντάβολι γεννήθηκε το 1948 στην Καλαβρία. Είναι ηθοποιός και το όνομά του συνδέθηκε στενά με το έργο και την ζωή του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ο Παζολίνι τον ανακάλυψε όταν ήταν έφηβος, και στην πορεία εξελίχθηκε σε μέντορα και στενό φίλο του νεαρού ηθοποιού. Στην ταινία του ‘Εϊμπελ Φεράρα «Παζολίνι» τον Νινέττο Ντάβολι ενσαρκώνει ο Ρικάρντο Σκαμάρτσιο.
Ο ηθοποιός εμφανίζεται (κυρίως σε ναϊφ ρόλους) στις περισσότερες ταινίες του Παζολίνι, όπως στο «Όρνια και πουλάκια» και στις «Χίλιες και μια νύχτες». Επίσης διετέλεσε βοηθός του.
Την προβολή της φιλμογραφίας του πολυσχιδούς Παζολίνι θα πλαισιώσει η έκθεση φωτογραφίας του Ρομπέρτο Βίλλα, «Η Aνατολή του Pier Paolo Pasolini» (Gli Orienti di Pier Paolo Pasolini) με φωτογραφίες του καλλιτέχνη από τα γυρίσματα της ταινίας Χίλιες και μία νύχτες (1974). Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου (19.30) στο Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Θα προλογίσει ο καλλιτέχνης. Διάρκεια έκθεσης: 13-27 Σεπτεμβρίου. Αμέσως μετά (20.30) θα προβληθεί η ταινία.
Τις ταινίες του αφιερώματος προλογίζουν οι:
Αντουανέττα Αγγελίδη, Γιάγκος Ανδρεάδης, Κώστας Αριστόπουλος, Μαρία Γαβαλά, Τάσος Γουδέλης, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Γιάννης Ζουμπουλάκης, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Μαρία Κομνηνού, Μαριάννα Κάλμπαρη, Μυρτώ Ρήγου, Νίκος Σαββάτης και Γιάννης Σολδάτος.
Πιερ Πάολο Παζολίνι (1922-1975)
«Μου είπαν ότι έχω τρία είδωλα: τον Χριστό, τον Μαρξ και τον Φρόυντ. Αυτά είναι φόρμουλες. Το μόνο μου είδωλο είναι η πραγματικότητα…».
Το έργο του μεγάλου δημιουργού σημάδεψε τον ιταλικό αλλά και τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Ένας διανοούμενος με την πραγματική έννοια της λέξης, ο συγγραφέας, ποιητής, σκηνοθέτης και σεναριογράφος Πιέρ Πάολο Παζολίνι έφυγε πρόωρα, το 1975, σε ηλικία 53 ετών, στο ζενίθ της καριέρας του, φρικτά δολοφονημένος, ενώ ο θάνατός του παραμένει ακόμα μυστήριο καθώς άλλοι υποστηρίζουν πως επρόκειτο για έγκλημα πάθους, κι άλλοι συνδέουν τη δολοφονία του με κύκλους της ιταλικής ακροδεξιάς. Λίγες εβδομάδες πριν τον χαμό του, είχε ολοκληρώσει το κύκνειο άσμα του, την ακραία, αμφιλεγόμενη ταινία του Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα –ένα φιλμ πάνω στη φύση του φασισμού, μια αλληγορία για την Εξουσία, η όποια, όπως έχει πει ο ίδιος, «κάνει ό,τι γουστάρει σε απόλυτη αυθαιρεσία».
Ωστόσο πρόλαβε, μέσα σε 14 χρόνια, να αφήσει ένα πλούσιο έργο, που σηματοδοτήθηκε από μερικές αξέχαστες συνεργασίες, όπως αυτή με τη μεγάλη ιταλίδα σταρ Άννα Μανιάνι στο «Μάμα Ρόμα» και βέβαια με την ελληνίδα υψίφωνο Μαρία Κάλλας, με την οποία γύρισε την θρυλική «Μήδεια», τη μοναδική ταινία όπου η Κάλλας παίζει ως ηθοποιός, χωρίς όμως να τραγουδά. Με την Κάλλας συνδέθηκαν με μια βαθιά φιλία. Μάλιστα, το 1969, ο Παζολίνι την φιλοξένησε για δύο βδομάδες στο ιστιοφόρο του «Edipo Re» («Βασιλιάς Οιδίπους»).
Ήδη από το 1955, όταν εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημά Ragazzi di vita, ο Παζολίνι άρχισε να παίζει τον ρόλο του πιο προκλητικού διανοητή της Ιταλίας, με τα βιβλία, τα άρθρα και αργότερα τις ταινίες του να πυροδοτούν αντιπαραθέσεις και συζητήσεις, οδηγώντας τον μέχρι και στα δικαστήρια. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο απεικόνιζε τον υπόκοσμο της Ρώμης, οδήγησε σπουδαίους δημιουργούς, όπως ο Φελίνι, να του προτείνουν συνεργασία στο σενάριο των ταινιών τους («Νύχτες της Καμπίρια», «Γλυκιά Ζωή»).
Το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Παζολίνι έγινε με το «Ακατόνε» το 1961. Η αντίληψη του περί κομουνισμού και θρησκευτικής πίστης, μακριά από δόγματα και φανατισμούς, τον οδήγησε σε αριστουργήματα όπως το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964) -για κάποιους την κορυφαία μεταφορά της ζωής του Χριστού στην μεγάλη οθόνη. Στο φιλμ, χρησιμοποιεί ερασιτέχνες ηθοποιούς ενώ η Σουζάνα Παζολίνι, μητέρα του σκηνοθέτη, υποδύεται την ενήλικη Παναγία και θρηνεί τον νεκρό Χριστό…
Ο κινηματογράφος, για τον Παζολίνι, ήταν ένας ακόμα τρόπος προσωπικής έκφρασης. Όμως το σινεμά του, δεν υπήρξε ποτέ μόνο μια αισθητική πρόταση. Ανέκαθεν συνομιλούσε με την κοινωνία, ήταν ένα «πάντρεμα» του λυρικού με το πολιτικό, της ποίησης με την ιδεολογία, της διανοητικής ανάλυσης με το πάθος.
* «Θα δείξουμε το σύνολο του έργου του Παζολίνι σε αποκατεστημένες κόπιες, και με αυτόν τον τρόπο εκφράζουμε τον σεβασμό και την αγάπη μας για τον κορυφαίο Ιταλό δημιουργό», σημείωσε η πρόεδρος του ΔΣ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος Μαρία Κομνηνού στην συνέντευξη τύπου του Ιδρύματος πριν λίγο καιρό. Με την ίδια ευκαιρία η Διευθύντρια του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών Μόνικα Τσέκα υπογράμμισε το πόσο επίκαιρος φαντάζει ακόμα και σήμερα ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, και πόσα έχει να μας πει για την σημερινή Ευρώπη. «Ο Παζολίνι αποτελεί την ενοχλητική συνείδηση μιας κοινωνίας που τον έχει ακόμα ανάγκη», τόνισε.
Οι προβολές ξεκινούν καθημερινά στις 20.00 και 22.15 (εκτός από την προβολή της Πέμπτης 13/9 που ξεκινά 20.30 και την πρώτη προβολή της Κυριακής 16/9 που ξεκινά στις 19.45 ).
Εισιτήρια: 5 ευρώ (γενική είσοδος). Θα διατίθεται εβδομαδιαία κάρτα (κόστος: 50 ευρώ, 30 ευρώ μειωμένο).
ΘΕΡΙΝΟΣ ΚΙΝΗΜ/ΦΟΣ ΛΑΙΣ
ΤΕΤΑΡΤΗ 12/09
20.15 Όρνια και πουλάκια Uccellacci e uccellini 1965-66, 89′
Ο Τοτό στο τσίρκο Totò al circo 1965-66, 8′
Προλογίζει ο συνεργάτης του Παζολίνι και πρωταγωνιστής της ταινίας Νινέττο Ντάβολι.
Ακολουθεί συζήτηση με το κοινό.
Είσοδος με προσκλήσεις
ΠΕΜΠΤΗ 13/09
19.30 Εγκαίνια έκθεσης Η Ανατολή του Πιερ Πάολο Παζολίνι
20.30 Χίλιες και μία νύχτες Il fiore delle Mille e una notte 1973-74, 129′
Ανέκδοτα Inediti 1973-74, 19′
Προλογίζει ο συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου Τάσος Γουδέλης.
Ακολουθεί συζήτηση με το κοινό και τους Νινέττο Ντάβολι, συνεργάτη του Παζολίνι και
ηθοποιό και Ρομπέρτο Βίλλα, φωτογράφο των γυρισμάτων της ταινίας Χίλιες και μία νύχτες
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 14/09
20.00 Μήδεια Medea 1969, 110′
Προλογίζει η σκηνοθέτης Αντουανέττα Αγγελίδη
22.15 Το τυρί La Ricotta 1962-63, 35′
Σημειώσεις για μια Αφρικανική Ορέστεια Appunti per un’Orestiade Africana, 1968-73, 73′
Προλογίζει ο θεωρητικός, κριτικός κινηματογράφου και σκηνοθέτης Νίκος Σαββάτης
ΣΑΒΒΑΤΟ 15/09
20.00 Βασιλιάς Οιδίπους Edipo Re 1967, 104′
Προλογίζει ο Καθηγητής Γιάγκος Ανδρεάδης με θέμα την μεταφορά της τραγωδίας στην οθόνη
από τον Παζολίνι
22.15 Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο Il Vangelo secondo Matteo 1964, 137′
Προλογίζει ο σκηνοθέτης Κώστας Αριστόπουλος
ΚΥΡΙΑΚΗ 16/09
19.45 Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα Salò o le 120 giornate di Sodoma 1975, 114′
Προλογίζουν ο σκηνοθέτης Μενέλαος Καραμαγγιώλης και η Καθηγήτρια Μυρτώ Ρήγου
22.15 Xοιροστάσιο Porcile 1969, 98′
Προλογίζει η δ/ντρια του Θεάτρου Τέχνης Μαριάννα Κάλμπαρη
ΔΕΥΤΕΡΑ 17/09
20.00 Θεώρημα Teorema 1968, 105′
Προλογίζει ο σκηνοθέτης-σεναριογράφος Παναγιώτης Ευαγγελίδης
22.15 Τι πράγμα είναι τα σύννεφα; Che cosa sono le nuvole? 1967, 22′
Η οργή του Παζολίνι La rabbia di Pasolini 1963, 81′
ΤΡΙΤΗ 18/09
20.00 Ερωτικές συναντήσεις Comizi d’ amore 1964, 90′
Προλογίζει η Καθηγήτρια Μαρία Κομνηνού
- Όρνια και πουλάκια Uccellacci e uccellini 1965-66, 89′ (Ε)
Ο Τοτό στο τσίρκο Totò al circo 1965-66, 8′ (Ε)
ΤΕΤΑΡΤΗ 19/09
20.00 Ακατόνε Accattone 1961, 117′
Προλογίζει η συγγραφέας Μαρία Γαβαλά
22.15 Το Δεκαήμερο Il Decameron 1971, 111′
Προλογίζει ο ιστορικός κινηματογράφου Γιάννης Σολδάτος
ΠΕΜΠΤΗ 20/09
20.00 Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι I racconti di Canterbury 1972, 123′
22.15 Μάμα Ρόμα Mamma Roma 1962, 111′ (μέτρια κόπια)
Προλογίζει ο κριτικός κινηματογράφου Γιάννης Ζουμπουλάκης
Ακατόνε
Accattone
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1961, 117′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, συνεργασία στους διαλόγους: Sergio Citti · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Flavio Mogherini · Μουσική: Johann Sebastian Bach, μουσική επιμέλεια: Carlo Rustichelli · Ηθοποιοί: Franco Citti, Franca Pasut, Paola Guidi, Silvana Corsini, Adriana Asti · Παραγωγή: Alfredo Bini – Cino Del Duca – Arco Film · Αποκατάσταση: Instituto Luce – Movietime · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Υποψηφιότητα για το Βραβείο Καλύτερου Ξένου Ηθοποιού (Franco Citti) στα βραβεία BAFTA (1963)
Ειδική μνεία στον Franco Citti στο Avellino Neorealism Film Festival (1962)
Ο Ακατόνε, ένας ήρωας από το λούμπεν περιθώριο της Ρώμης, όσο κι αν προσπαθεί δεν μπορεί να ξεφύγει από το σκληρό πεπρωμένο του. Η σύντροφός του, Μανταλένα, εκδίδεται για χάρη του. Όταν η αστυνομία τη συλλαμβάνει και τη φυλακίζει, ο Ακατόνε ερωτεύεται τη Στέλλα, αλλά το όνειρό του να ζήσει μαζί της ως μικροαστός οικογενειάρχης διαψεύδεται οικτρά. Η Στέλλα καταλήγει κι αυτή στην πορνεία με προαγωγό τον Ακατόνε. Η Μανταλένα τον εκδικείται καταδίδοντάς τον στην αστυνομία ως μαστροπό και κλέφτη. Ζωές χωρίς ελπίδα φιλμαρισμένες αντικειμενικά σε ασπρόμαυρο, με την αυθεντικότητα του ντοκιμαντέρ και με την ευαισθησία της ποίησης του δρόμου.
“Στο Ακατόνε, όπως και στα μυθιστορήματά μου, υπάρχει ένα ανακάτωμα των στυλ, πχ. η ιταλική γλώσσα ανακατεμένη με διαλέκτους. Στην ταινία υπάρχει ένα στυλ κινηματογράφησης και σ’ αυτό το στυλ ένας κόσμος που του αντιλέγει. Πάντοτε υπάρχουν δύο κόσμοι που σμίγουν: ο δικός μου -ένας κόσμος πνευματικός, μυθικός, ποιητικός- και ο κόσμος των διαλέκτων. Όσον αφορά το οπτικό πεδίο, μου είναι αδύνατον να εμπνευστώ εικόνες, τοπία ή συνθέσεις σε οποιαδήποτε άλλη μορφή παρά μόνο μέσα από το πάθος μου για τη ζωγραφική του 14ου αιώνα, η οποία βάζει τον άνθρωπο στο κέντρο κάθε προοπτικής. ” Π. Π. Π.
Μάμα Ρόμα
Mamma Roma
Μυθoπλασία, Ιταλία, 1962, 111′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους).
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, συνεργασία στους διαλόγους: Sergio Citti · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Flavio Mogherini · Μουσική: Antonio Vivaldi, επιμέλεια: Carlo Rustichelli · Ηθοποιοί: Anna Magnani, Ettore Garofalo, Franco Citti, Silvana Corsini · Παραγωγή: Alfredo Bini – Arco Film – Cineriz · Αποκατάσταση: Mediaset · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Intramovies
Οι φίλοι της την αποκαλούν Μάμα Ρόμα. Είναι μια πόρνη με μεγάλη καρδιά, δυσαρεστημένη με τη ζωή που ζει. Ο προαγωγός της παντρεύεται και μετακομίζει σε άλλη πόλη. Τότε η Μάμα Ρόμα αποφασίζει να φέρει τον δεκαεξάχρονο γιο της από την επαρχία στη Ρώμη, μένει μαζί του σε μια μικροαστική γειτονιά και γίνεται μανάβισσα. Με κάθε τρόπο επιχειρεί να κρύψει το παρελθόν της από τον έφηβο. Όμως ο γιος, οκνηρός, ασθενικός και ταραγμένος, γλιστράει στο δρόμο της καταστροφής. Η σκηνοθεσία, που κατανοεί βαθιά την ταξική ασφυξία των ανθρώπων του περιθωρίου βρίσκει ένα μεγαλειώδες ισοδύναμο στη συγκλονιστική ερμηνεία της Άννα Μανιάνι.
“Όπως ο Ακατόνε, η Μάμα Ρόμα με τον δικό της ωμό και πρωτόγονο τρόπο έχει μια κάποια μορφή συνείδησης η οποία αναπτύσσεται σιγά σιγά. Στην πραγματικότητα έχει αυτό το θανατερό άγχος και αυτή την απλή, πρωτόγονη χαρά. Όμως έχει και κάτι από τον άλλο κόσμο, τον αστικό μας κόσμο, ένα μικροαστικό ιδανικό. Όταν παίρνει μαζί της τον γιο της στη Ρώμη, ξέρει ακριβώς τι θέλει, έχει ήδη μια ιδεολογία, προφανώς λανθασμένη και συγκεχυμένη, βγαλμένη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα περιοδικά, τις ταινίες, κάτι που ο Ακατόνε δεν το έχει.” Π.Π.Π.
Το τυρί
La Ricotta
Επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Rogopag, σε σκηνοθεσία των Rossellini – Godard – Pasolini – Gregoretti
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1962-63, 35′, 35mm, Α-Μ και Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini· Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Flavio Mogherini · Κοστούμια: Danilo Donati ·Μουσική: Carlo Rustichelli (επιμέλεια)· Ηθοποιοί: Orson Welles, Laura Betti, Mario Cipriani, Ettore Garofalo, Edmonda Aldini · Παραγωγή: Arco Film – Cineriz / Lyre · Αποκατάσταση: Mediaset · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Ένα συνεργείο γυρίζει τα πάθη του Χριστού. Ο σκηνοθέτης, σαρκαστικός μαρξιστής διανοούμενος, προσπαθεί να σώσει το γύρισμα από το γλίστρημα στο χάος. Ο κομπάρσος Στράτσι, που ενσαρκώνει έναν ληστή, χρησιμοποιεί κάθε τέχνασμα για να κλέψει μερίδες από το φαγητό του συνεργείου για την οικογένειά του που λιμοκτονεί. Όμως πέφτει θύμα της βουλιμίας του και καταβροχθίζει μια θανάσιμη ποσότητα λευκού τυριού. Η αυτοαναφορική ταινία του Παζολίνι που μοιάζει να προοιωνίζεται το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, σατιρίζει ανελέητα το ιταλικό σινεμά, τις πολιτιστικές προκαταλήψεις και την τάση του προς την κακογουστιά. Θεωρήθηκε βλάσφημη και προκάλεσε ακόμα μία εμπλοκή του Παζολίνι με τη δικαιοσύνη.
“Είναι κάτι σαν μια ξαφνική ωρίμανση του κόσμου των δυο πρώτων ταινιών. Ταυτόχρονα ανοίγεται προς τις μελλοντικές ταινίες, προς το Uccelacci e uccellini, ακόμα και τις εντελώς πρόσφατες. Η μορφή του σκηνοθέτη λόγου χάρη, αυτού του διανοούμενου μανιερίστα, προϊδεάζει για έναν κάποιο μανιερισμό του Χοιροστασίου. Η ταινία βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο ανάμεσα στις πρώτες, απλοϊκές, ενστικτώδεις εμπειρίες μου και σ’ αυτό που έμελλε να κάνω αργότερα.” Π. Π. Π.
Η οργή του Παζολίνι
La rabbia di Pasolini
Ντοκιμαντέρ, Ιταλία, 1963, 81′, 35mm, Α-Μ και Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini· Μοντάζ: Fabio Bianchini, Pier Paolo Pasolini, Nino Baragli · Αφηγητές: Giorgio Bassani, Renato Guttuso, Giuseppe Bertolucci, Pier Paolo Pasolini · Παραγωγή: Giuseppe Bertolucci – Istituto Luce / Minerva / Cineteca del Comune di Bologna · Αποκατάσταση: Cineteca di Bologna · Επιμέλεια αποκατάστασης: Giuseppe Bertolucci (2008) · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Minerva Pictures
Συμμετοχή στο Forum της Berlinale (1983)
Το αρχικό σχέδιο της ταινίας ήταν ένα δίπτυχο φιλμικό σχόλιο της δεκαετίας του 60 από δύο, αντιδιαμετρικά αντίθετους, Ιταλούς διανοούμενους: τον αριστερό Παζολίνι και τον φιλομοναρχικό δημοσιογράφο και καρτουνίστα Giovanni Guareschi. Παρά τις κάποιες συγκλίσεις ανάμεσα στις οπτικές των δύο σκηνοθετών, το δεύτερο μέρος κρίθηκε ενοχλητικά προκλητικό. Το 2008, ο Τζουζέπε Μπερτολούτσι αποκατέστησε και σχολίασε για την Ταινιοθήκη της Μπολόνια το πρώτο μέρος του Παζολίνι δημιουργώντας μιαν αυτόνομη ταινία μεγάλου μήκους. Ένα χειμαρρώδες, ταυτόχρονα επικό και λυρικό δοκίμιο για την επικαιρότητα, τις τραγωδίες της ανθρωπότητας, τους ήρωες και πρωταγωνιστές τους, τη φρίκη και την έκσταση των ιστορικών αλλαγών.
“Η οργή είναι ένα ειλικρινές ιδεολογικό δοκίμιο σχετικά με τα γεγονότα των δέκα τελευταίων χρόνων. Άντλησα το περιεχόμενό της από επίκαιρα και ντοκιμαντέρ και το μοντάρισα με χρονολογική σειρά. Στέκεται σαν έμπρακτη διαμαρτυρία ενάντια στη μη πραγματικότητα του αστικού κόσμου, άρα και της ανευθυνότητάς του ενώπιον της Ιστορίας. Για να αποδείξει την ύπαρξη ενός κόσμου που αντίθετα με τον κόσμο των αστών, κατέχει μια βαθιά πραγματικότητα: εννοώ την πραγματικότητα ως αληθινή αγάπη για την παράδοση που μόνο η επανάσταση μπορεί να δώσει.” Π. Π. Π.
Ερωτικές συναντήσεις
Comizi d’ amore
Ντοκιμαντέρ, Ιταλία, 1964, 90′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini· Φωτογραφία: Mario Bernardo, Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Εμφανίζονται: Pier Paolo Pasolini, Alberto Moravia, Cesare Musatti, Giuseppe Ungaretti, Oriana Fallaci, Antonella Lualdi · Παραγωγή: Alfredo Bini – Arco Film · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Με τη στρατηγική του cinéma verité, ο Παζολίνι ερευνά τη σεξουαλικότητα στην Ιταλία της δεκαετίας του 60. Στις επίμονες ερωτήσεις του απαντούν αθώα παιδιά και θαμώνες των οίκων ανοχής, αστοί Δον Ζουάν και αθυρόστομοι προλετάριοι, άξεστοι αγρότες και καλλιεργημένοι διανοούμενοι, διάσημες γόησσες και νοικοκυρές διαζευγμένες από τον έρωτα. Ακόμα κι όταν εκφράζουν απόψεις εξωφρενικά αναχρονιστικές, η κάμερα καταγράφει με αγάπη τα πρόσωπά τους στη στιγμή της αλήθειας: όταν αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν ότι ο πολιτισμός έχει πολεμήσει τη ζωτικότερη ανάγκη του ανθρώπου με απαγορεύσεις, απαρνήσεις και νευρώσεις. Ή ότι, όπως θα έλεγε και ο ποιητής, “η ζωή δεν έχει λύση”.
“Είναι μια μάχη ενάντια στα ‘τέρατα’: την άγνοια, τις εκτροπές της λογικής σε έναν τομέα όπου η ηθική και η επιστήμη της βιολογίας έχουν ήδη εξηγήσει πολλά πράγματα… Με δύο λόγια: ένας διάλογος ανάμεσα σε όσους ξέρουν και όσους δεν ξέρουν, διάλογος απλός, ανεπιτήδευτος και αδελφικός. Ελπίζοντας ότι στη διάρκειά του, όσα ο άνθρωπος μιας μέσης κουλτούρας έχει κατακτήσει κι εξασφαλίσει, θα περάσουν στον μέσο άνθρωπο που παραμένει χαμένος στις πιο απαρχαιωμένες, παράλογες και επικίνδυνες ιδέες.” Π. Π. Π.
Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο
Il Vangelo secondo Matteo
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1964, 137′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Luigi Scaccianoce · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Bach, Webern, Mozart, Prokofiev, Missa Luba, επιμέλεια: Carlo Rustichelli · Ηθοποιοί: Enrique Irazoqui, Margherita Caruso, Susanna Pasolini, Marcello Morante, Giacomo Morante, Mario Socrate, Settimio Di Porto, Otello Sestili, Ferruccio Nuzzo· Παραγωγή: Alfredo Bini – Arco Film / Lux – C.C.F. · Αποκατάσταση: Mediaset · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Ειδικό Βραβείο Κριτικής Επιτροπής και Βραβείο OCIC στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας (1964)
Τρεις υποψηφιότητες στα Βραβεία Oscar (1967)
Μακράν η καλύτερη κινηματογράφηση του θείου δράματος από έναν άθεο σκηνοθέτη, η ταινία, απροσδόκητα πιστή στη δομή και το γράμμα του Ευαγγελίου, ακολουθεί την πορεία ενός ανατρεπτικού Χριστού, που ενσαρκώνεται από έναν Καταλανό φοιτητή με την ειλικρίνεια του ερασιτέχνη. Από τη γέννηση ως τη θυσία, με φόντο το νεορεαλιστικό σκηνικό της άγονης, φτωχής και ορεινής Νότιας Ιταλίας, πάνω σε έναν πυκνό ιστό παγκόσμιας θρησκευτικής, κλασικής και λαϊκής μουσικής, η εικόνα του κατά Παζολίνι, “γκραμσικού Ιησού για το λαό” καθαρίζεται από κάθε παραμόρφωση θρησκοληψίας. Παραδίδεται στους θεατές αχρονική, ανεξήγητη και άφθαρτη, σε όλη της την ιερότητα, ξεπερνώντας τις αντιρρήσεις ακόμα και του Βατικανού.
“Στο βάθος υπήρχε κάτι ακόμα πιο βίαιο που με ερέθιζε. Ήταν η φιγούρα του Χριστού, όπως την έβλεπε ο Ματθαίος… Ακολουθώντας τις ‘στυλιστικές επιταχύνσεις’ του Ματθαίου κατά γράμμα, τη βαρβαρική-πρακτική λειτουργικότητα της ιστορίας του, την κατάργηση της χρονολογικής αλληλουχίας, τις ελλείψεις και τα άλματα της ιστορίας που περιέχουν τις δυσανάλογες στάσεις της αφήγησης στα κηρύγματα (την εκπληκτική, ατέρμονη Επί του Όρους Ομιλία) στο τέλος η φιγούρα του Χριστού θα έπρεπε να έχει την καθαρή βία μιας αντίστασης. Οτιδήποτε ριζικά αντιφάσκει στη ζωή, όπως αυτή διαμορφώνεται για τον σύγχρονο άνθρωπο. “Π. Π. Π.
Όρνια και πουλάκια
Uccellacci e uccellini
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1965-66, 89′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini · Φωτογραφία: Mario Bernardo, Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Luigi Scaccianoce · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Ennio Morricone · Ηθοποιοί: Totò, Ninetto Davoli, Francesco Leonetti, Femi Benussi, Gabriele Baldini · Παραγωγή: Alfredo Bini – Arco Film · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών (1966)
Ένας κομψευόμενος μικροαστός οικογενειάρχης με τον απλοϊκό γιό του περιπλανώνται στους δρόμους, που από τα περίχωρα της Ρώμης οδηγούν στο πουθενά. Συναντούν γραφικούς χαρακτήρες, απειλητικούς γαιοκτήμονες, περιθωριακούς μπουλουκτσήδες, εξαθλιωμένους χωριάτες και πόρνες. Ο πιο απροσδόκητος συνοδοιπόρος είναι ένα κοράκι που μιλάει σαν αριστερός διανοούμενος πριν από τον θάνατο του Παλμίρο Τολιάτι. Το πουλί φλυαρεί για δυο φραγκισκανούς μοναχούς που προσπάθησαν να κηρύξουν την αγάπη στα γεράκια και τα σπουργίτια, για το νόημα της ζωής και του κόσμου κι εκνευρίζει τους περιπατητές. Στο τέλος της διαδρομής- ευανάγνωστης παραβολής για την κρίση της Αριστεράς- το κοράκι θα καταλήξει στο πιάτο.
“Η πιο τρωτή, ευαίσθητη και συγκρατημένη ταινία μου. Δεν μοιάζει ούτε με τις προηγούμενες, αλλά ούτε με καμιά άλλη. Δεν μιλάω για την πρωτοτυπία, αλλά για τον τύπο της: τον τύπο ενός μύθου με κρυμμένο νόημα. Είναι ένα παραμύθι, που όπως όλα τα παραμύθια αποτελείται από μια σειρά δοκιμασίες, τις οποίες πρέπει να ξεπεράσουν οι ήρωες. Εδώ όμως οι ήρωές μου δεν ανταμείβονται όταν τις ξεπερνούν: ούτε βασίλειο ούτε πριγκίπισσα, μόνο κι άλλες δοκιμασίες. Κανένας μύθος (και μιλάω κυριολεκτικά) δεν τέλειωσε ποτέ έτσι. Είναι κατά κάποιον τρόπο το αντίθετο από το Ευαγγέλιο, μια αληθινή αναστροφή. ” Π. Π. Π.
Ο Τοτό στο τσίρκο
Totò al circo
Επεισόδιο του Όρνια και πουλάκια που κόπηκε από την τελική κόπια.
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1965-66, 8′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Ο κύριος Κουρνό, μια βιτριολική αναφορά του Παζολίνι στον κριτικό που κατακρεούργησε το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, είναι θηριοδαμαστής στο “Μεγάλο τσίρκο της Γαλλίας”. Είναι ένα πρόσωπο συμπληρωματικά αντίθετο στον φραγκισκανό μοναχό Τσιτσίλο, που τον ερμηνεύει επίσης ο Τοτό στην αφήγηση του κορακιού στο Όρνια και πουλάκια. Ο Κουρνό προσπαθεί απεγνωσμένα αλλά μάταια να μάθει σε έναν πανέμορφο, επιβλητικό αετό να μιλάει. Όσα επιχειρήματα της λογικής κι αν επικαλεστεί, το αρπακτικό μένει πεισματικά σιωπηλό. Τελικά η σχέση αντιστρέφεται και ο Κουρνώ εγκαταλείπει το τσίρκο προσπαθώντας να μεταμορφωθεί σε πουλί. Άραγε μπορεί να πετάξει τόσο ωραία όσο ο αετός;
“Η φιγούρα του θηριοδαμαστή που είναι ανίκανος να καταλάβει την έννοια της ‘άγριας σκέψης’, αντιπροσωπεύει τον πεισματικό ρασιοναλισμό των Δυτικών διανοουμένων. Ο σιωπηλός και άγριος αετός αντιπροσωπεύει τον Τρίτο Κόσμο, που έχει την ικανότητα και να αντισταθεί στις σειρήνες ενός λαϊκού και αστικού εκσυγχρονισμού και να απελευθερώσει τη Δύση από το δεσποτισμό της Θεάς Λογικής και να την ευαισθητοποιήσει εκ νέου στο κάλεσμα του ιερού.” Π. Π. Π.
Τι πράγμα είναι τα σύννεφα;
Che cosa sono le nuvole?
Επεισόδιο της σπονδυλωτής ταινίας Capriccio all’ Italiana σε σκηνοθεσία των Mario Monicelli, Pier Paolo Pasolini, Mauro Bolognini, Steno, Pino Zac, Franco Rossi
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1967, 22′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά – Κοστούμια: Jürgen Henze · Μουσική: Domenico Modugno · Ηθοποιοί: Totò, Ninetto Davoli, Laura Betti, Franco Franchi, Ciccio Ingrassia · Παραγωγή: Dino De Laurentiis Cinematografica · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà
Σε ένα ανώνυμο, λαϊκό θέατρο παίζεται μια ψυχαναλυτική, φαρσική εκδοχή του Οθέλλου από ηθοποιούς- μαριονέτες. Όσο οι ηθοποιοί, ανίσχυροι στα χέρια του σκηνοθέτη που κινεί τα νήματά τους, δείχνουν να μην καταλαβαίνουν τους ρόλους τους, τόσο οι θεατές επεμβαίνουν στη δράση. Στη σκηνή του στραγγαλισμού της Δυσδαιμόνας από τον Οθέλλο, οι θεατές εξεγείρονται, ανεβαίνουν στη πάλκο και δίνουν ένα δικό τους τέλος στην τραγωδία, που συνεχίζεται έξω από τη φυλακή του θεάτρου και καταλήγει σε μιαν επιφώτιση: την ανακάλυψη της ομορφιάς της ζωής στα πρόθυρα του θανάτου.
“Για καιρό, σκεφτόμουν μια ταινία με πολλά χιουμοριστικά επεισόδια, ανόμοια σε διάρκεια. Θα ήθελα να λέγεται Τι πράγμα είναι το σινεμά; ή Σερενάτα με μαντολίνο. Ο Ντε Λαουρέντις μού έδωσε την ευκαιρία να κάνω δυο τέτοια επεισόδια. Πρώτα το Η γη ιδωμένη από το φεγγάρι και ύστερα το Τι πράγμα είναι τα σύννεφα; Τι είδους ιδεολογία κρύβεται πίσω από αυτές τις φάρσες; Για να είμαι ειλικρινής μια όχι πολύ κωμική. Είναι η βασική ιδεολογία στο πικαρέσκο μυθιστόρημα. Και όπως σε όλες τις αφηγήσεις όπου η ζωτικότητα είναι το κέντρο, κρύβει μια βαθύτερη ιδεολογία, αυτή του θανάτου.” Π. Π. Π.
Βασιλιάς Οιδίπους
Edipo Re
Μυθοπλασία, Ιταλία – Μαρόκο, 1967, 104′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, βασισμένο στην τραγωδία του Σοφοκλή · Φωτογραφία: Giuseppe Ruzzolini · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Luigi Scaccianoce · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Mozart και λαϊκή, παγκόσμια μουσική , επιμέλεια: Pier Paolo Pasolini· Ηθοποιοί: Franco Citti, Silvana Mangano, Alida Valli, Carmelo Bene, Julian Beck, Luciano Bartoli, Ninetto Davoli · Παραγωγή: Alfredo Bini – Arco Film / Somafis · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Compass Film
Υποψηφιότητα για Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας (1967)
Ένας αυτοβιογραφικός, φροϋδικός πρόλογος στο χωριό Σατσίλε του 1920 κι ένας συμβολικός, μαρξιστικός επίλογος στη Μπολόνια του 1966. Ανάμεσά τους η μοιραία διαδρομή του Οιδίποδα προς την παγίδα των θεών, το τρίστρατο της πατροκτονίας, το κρεβάτι της αιμομειξίας και το σκοτάδι της τύφλωσης, κινηματογραφείται στα αχρονικά τοπία του Μαρόκου σαν ρεαλιστική παραίσθηση. Με αυτή την εικονογραφία, που ισορροπεί ανάμεσα στην αναγεννησιακή ζωγραφική και τον βορειοαφρικανικό, λαϊκό πολιτισμό, η αγριότητα του αρχαιοελληνικού μύθου ζωντανεύει με μιαν επείγουσα αμεσότητα. Και ο σκηνοθέτης προβάλλει το δικό του οιδιπόδειο στην τραγωδία του Σοφοκλή διατηρώντας τις αποστάσεις της κριτικής και της ποίησης από το δράμα.
“Ο κινηματογράφος είναι μια άπληστη συλλογή που γίνεται ταινία με μηχανικά μέσα. Αντίθετα η πραγματικότητα είναι νεκρή κι έχει περάσει στο παρελθόν όπου συνοψίζεται σε μια ιδέα. Επιχειρώντας μια τέτοια σύνθεση, από συνολικά 70.000 μέτρα υλικού, άφησα να ξεπηδήσει ελεύθερα-αν και με ασάφεια – η τραγωδία. Ο αισθητισμός και το χιούμορ, που περιέχονται, είναι σώματα μη αυθεντικά, επειδή είναι τυπικά στοιχεία του αστού διανοούμενου. Ταυτόχρονα όμως είναι στοιχεία αυθεντικά και πραγματικά, αφού προέρχονται από κάποιον που αφηγείται πράγματα από τα οποία πια τον χωρίζει μεγάλη απόσταση” Π.Π.Π.
Θεώρημα
Teorema
Μυθοπλασία, Ιταλία, 1968, 105′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini από το ομότιτλο μυθιστόρημά του · Φωτογραφία: Giuseppe Ruzzolini · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Luciano Puccini · Κοστούμια: Marcella De Marchis · Μουσική: Mozart και Ennio Morricone · Ηθοποιοί: Terence Stamp, Silvana Mangano, Massimo Girotti, Laura Betti, Anne Wiazemsky, Andrés José Cruz Soublette, Ninetto Davoli · Παραγωγή: Franco Rossellini, Manolo Bolognini – Aetos Film · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Mondo TV
Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού (Laura Betti) και Υποψηφιότητα για Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας (1968)
Ένας φιλοσοφικός στοχασμός για την παντοδυναμία της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Μυστηριώδης ξένος εισβάλλει στη βίλα μεγαλοαστικής οικογένειας και γίνεται εραστής όλων των μελών της. Μέσα από αυτή την επαφή η εσωστρεφής υπηρέτρια, ο εστέτ γιος, η εύθραυστη κόρη, η επιβλητική μητέρα και ο βιομήχανος πατέρας εκτροχιάζονται από κάθε βεβαιότητα. Οταν ο ξένος – άγγελος εξολοθρευτής- εξαφανίζεται όσο ανεξήγητα εμφανίστηκε, τα πρόσωπα φτάνουν στην άκρη της ύπαρξης, όπου ένας άλλος εαυτός αναδύεται από το ασυνείδητο. Η υπηρέτρια αγιάζει, ο γιος γίνεται ζωγράφος, η κόρη τρελαίνεται, η μητέρα καταλήγει σεξομανής, ο πατέρας απογυμνώνεται από την αστική του πανοπλία.
“Το Θεώρημα είναι έργο σκανδαλώδες, αλλά μόνο με την ιδεολογική έννοια. Δεν πρόκειται για παραβολή της έλευσης του Ιησού ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν είναι ο Ιησούς που διεισδύει στον σύγχρονο κόσμο. Είναι ο Θεός, ο τρομερός Θεός της Δημιουργίας· ο Ιεχωβάς. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζω το ιερό δεν έχει αλλάξει από τότε που ήμουν παιδί. Το ιερό είναι αληθινό, είναι η μόνη ουσιαστική πραγματικότητα, αυτό που με απασχολεί. Η αστική καπιταλιστική κοινωνία κάνει το παν για να καταστείλει την παρουσία του ιερού στην καθημερινή ζωή. Τελικά όμως αυτό πάντα ξεπροβάλλει ορμητικά. ” Π. Π. Π.
Xοιροστάσιο
Porcile
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1969, 98′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli, Armando Nannuzzi, Giuseppe Ruzzolini · Μοντάζ: Nino Baragli · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Benedetto Ghiglia · Ηθοποιοί: Pierre Clémenti, Jean-Pierre Léaud, Anne Wiazemsky, Ugo Tognazzi, Marco Ferreri, Franco Citti, Ninetto Davoli · Παραγωγή: Gian Vittorio Baldi – IDI Cinematografica / I Film dell’Orso / INDIEF / C.A.P.A.C. Filmedis · Αποκατάσταση: Cineteca di Bologna Movietime · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Movietime
Σε κάποια απροσδιόριστη αρχαϊκή εποχή, ένας ερημίτης στις πλαγιές της Αίτνας γίνεται ανθρωποφάγος, λήσταρχος, καταδικάζεται σε θάνατο και κατασπαράσσεται από ζώα. Στη Γερμανία του ‘60 ο διαφορετικός και απροσάρμοστος γιος ενός βιομηχάνου καταβροχθίζεται από γουρούνια πληρώνοντας τις σοδομιτικές του τάσεις. Το Χοιροστάσιο είναι η διπλή παράλληλη αφήγηση αυτών των δύο σκοτεινών παραβολών. Από τη μία καταγγελία μιας κοινωνίας κανιβαλικής απέναντι στα απείθαρχα παιδιά της, από την άλλη μαύρη ιδεολογική κωμωδία του αδιέξοδου, η ταινία καταλήγει σε ανησυχητικά ερωτηματικά για την παρακμή της μεταναζιστικής Ευρώπης. Εξού και η σχετική υποτίμηση της αξίας της στην εποχή της.
“Εκείνη την εποχή γερνούσα, μιας και είχα περάσει τα σαράντα, χάνοντας εντελώς τις ελπίδες μου, γιατί έβλεπα την Ιταλία να γίνεται χώρα ηλίθια και χωρίς μέλλον, γιατί έβλεπα την κρίση του Κομμουνιστικού Κόμματος, και μ’ είχε καταλάβει κάτι σαν χιουμοριστική φρονιμάδα, που κατά βάθος με έσωσε. Όταν κάποιος βλέπει κομμάτια της ταινίας, μπορεί να τα βρει πνευματώδη ή διασκεδαστικά, αλλά στο σύνολό τους είναι παγερά. Η ιδέα της εναλλαγής των δύο ιστοριών είναι η αρχική ποιητική ιδέα που μ’ ερέθισε και μ’ έκανε να φτιάξω την ταινία· αυτή η σχέση ανάμεσα στα γεμάτα και στα κενά.” Π. Π. Π.
Σημειώσεις για μια Αφρικανική Ορέστεια
Appunti per un’Orestiade Africana
Ντοκιμαντέρ, Ιταλία, 1968-73, 73′, 35mm, Α-Μ, με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini· Φωτογραφία: Giorgio Pelloni, Mario Bagnato, Emore Galeassi · Μοντάζ: Cleofe Conversi · Μουσική: Gato Barbieri · Εμφανίζονται: Pier Paolo Pasolini, Gato Barbieri, Don Moye, Marcello Melio, Yvonne Murray, Archie Savage και φοιτητές από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης · Παραγωγή: Gian Vittorio Baldi – IDI Cinematografica · Αποκατάσταση: Cineteca di Bologna · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà
Συμμετοχή στο μη διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Καννών (1976)
Στο ημερολόγιο του ρεπεράζ για το απραγματοποίητο σχέδιό του Μια Αφρικανική Ορέστεια, ο Παζολίνι στοχάζεται για τη διανομή των ρόλων, τις αναλογίες ανάμεσα στην Αφρική του ‘60 και την Αρχαία Ελλάδα στο πέρασμά της από τον αρχαϊκό πολιτισμό στη δημοκρατία. Ωστόσο, οι μαύροι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Ρώμης, με τους οποίους συζητάει το σχέδιό του, δεν συμμερίζονται την ουτοπία ότι η αφρικανική ήπειρος θα βγει από την υπανάπτυξη με τον σοσιαλισμό. Ο Παζολίνι επιμένει. Στις εικόνες της σύγχρονης Αφρικής που γοητεύουν το βλέμμα του, αντιπαραθέτει στίχους του Αισχύλου συνθέτοντας μια ριζοσπαστική και συγκινητική ωδή στην αυγή της μετά-αποικιοκρατικής εποχής.
“Γύρισα τις Σημειώσεις την ίδια εποχή με τη Μήδεια. Στη Μήδεια περιέγραψα έναν πολιτισμό στο έλεος των Ευμενίδων, των σκοτεινών, μυθικών δυνάμεων που αντιτίθενται στον σύγχρονο νέο-καπιταλιστικό κόσμο. Στις Σημειώσεις μου περνάμε από έναν βαρβαρικό κόσμο, που είναι ακόμα βορά των Ευμενίδων, σε έναν κόσμο που προχωρεί προς τον σοσιαλισμό. Στη Μήδεια ήμουν αντικειμενικός αφηγητής, στις Σημειώσεις ήμουν απόλυτα υποκειμενικός, ήμουν μέσα στο φιλμ, εξέφραζα τις επιλογές μου και την υποστήριξή μου για μια παράλογη Αφρική που επρόκειτο να πάρει τον δρόμο του σοσιαλισμού. ” Π. Π. Π.
Μήδεια
Medea
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία – Γερμανία, 1969, 110′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, βασισμένο στην τραγωδία του Ευριπίδη · Φωτογραφία: Ennio Guarnieri · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Dante Ferretti · Κοστούμια: Piero Tosi · Μουσική: Λαϊκή μουσική από όλο τον κόσμο, επιμέλεια: Pier Paolo Pasolini με τη συνεργασία της Elsa Morante · Ηθοποιοί: Maria Callas, Massimo Girotti, Laurent Terzieff, Giuseppe Gentile, Margareth Clémenti · Παραγωγή: Francο Rossellini και Marina Cigogna, San Marco / Les Films Number One / Janus Film und Fersehen · Αποκατάσταση: S.N.C. · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Unzero Films
Το πιο ονειρικό μέρος του αρχαιοελληνικού τριπτύχου του Παζολίνι. Με φόντο τα τοπία της Καππαδοκίας όπου τοποθετείται η μυθική Κολχίδα, η ταινία παίρνει από τον Ευριπίδη μια οικογενειακή τραγωδία προδομένου έρωτα και αλληλοσπαραγμού και τη στήνει γύρω από την ιερατική, σχεδόν βουβή παρουσία της Μαρία Κάλλας, της θρυλικής ερμηνεύτριας του ρόλου στην όπερα του Κερουμπίνι. Οι ψυχολογικές συγκρούσεις του μύθου υποχωρούν μπροστά σε μιαν αλληγορία από-ιεροποίησης: η βαρβαρική μαγεία του παλιού αγροτικού κόσμου σαρώνεται από τον νέο πολιτισμό της λογικής. Η Μήδεια που στο βωμό του πάθους θυσιάζει πρώτα τον αδελφό και ύστερα τα παιδιά της είναι καταδικασμένη να αφανιστεί.
“Η Μήδεια είναι μια ιστορία για τη γέννηση της θρησκείας, που έχει ελάχιστη σχέση με τον Ευριπίδη και σχεδόν καθόλου διάλογο. Υπάρχουν δύο παράλληλες θρησκευτικές αγωγές: αυτή της Μήδειας, που είναι μια θρησκευτική αγωγή από την ανάποδη, κι αυτή που παίρνει ο Ιάσων από τον Κένταυρο, ο οποίος αρχικά του φανερώνεται ως θεός κι έπειτα γίνεται όλο και περισσότερο υλιστής φιλόσοφος. Γύρισα 70.000 μέτρα φιλμ στην Τουρκία και τη Συρία, γιατί υπολόγιζα ότι η ταινία θα έχει διπλάσια διάρκεια από τις άλλες -ίσως όχι ως χρόνος, αλλά με την έννοια των επεισοδίων, των περιστατικών, των χαρακτήρων. ” Π.Π.Π.
Το Δεκαήμερο
Il Decameron
Μυθοπλασία, Ιταλία -Γαλλία – Γερμανία , 1971, 111′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini από ιστορίες του Βοκάκιου · Φωτογραφία: Τonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Dante Ferretti · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Ennio Morricone, επιμέλεια: Pier Paolo Pasolini· Ηθοποιοί: Franco Citti, Ninetto Davoli, Jovan Jovanovic, Vincenzo Amato, Angela Luce, Silvana Mangano, Pier Paolo Pasolini · Παραγωγή: Alberto Grimaldi – PEA (Produzioni Europee Associate s.a.s.)/ Les Productions Artistes Associés / Artemis Film · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Park Circus
Ειδικό Βραβείο Επιτροπής, Αργυρή Άρκτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου (1971).
Στο πρώτο μέρος της Τριλογίας της ζωής, ο Παζολίνι εμπνέεται από ιστορίες του Βοκάκιου και τις οργανώνει σε ένα χαλαρό, αφηγηματικό πλαίσιο. Κινητήρια δύναμη της αφήγησης είναι ο έρωτας – η σαγήνη, η αποπλάνηση, ένας εκστατικός αισθησιασμός. Ο έρωτας άλλοτε οδηγεί στον όλεθρο ή τη χρεοκοπία, άλλοτε στα πλούτη και την αγιοσύνη και, όπως μαθαίνουμε από το τελευταίο επεισόδιο, στη μετά θάνατον ζωή δεν τιμωρείται τόσο αυστηρά όσο νομίζουμε. Επιπλέον Το Δεκαήμερο είναι μια μεγάλη τοιχογραφία του τέλους του Μεσαίωνα και της αρχής της Αναγέννησης, όπου ο ίδιος ο Παζολίνι παρουσιάζεται ερμηνεύοντας τον μεγάλο ζωγράφο της περιόδου: τον Τζιότο.
“Το νόημα του Δεκαημέρου είναι η οντολογία της πραγματικότητας, το γυμνό σύμβολο της οποίας είναι το σεξ. Πράγματι η Νάπολη, όπου έκανα τα περισσότερα γυρίσματα, είναι η πόλη της αθώας πραγματικότητας. Σήμερα η πραγματικότητα έχει γίνει παντού προβληματική. Σε όλες τις κοινωνικές ή ατομικές πραγματικότητες που μας περιβάλλουν, η κεντρική στιγμή αντιπροσωπεύεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο, την επανάσταση και τη συντήρηση… Αντίθετα στη Νάπολη σύγκρουση υπάρχει μόνο ως ανωτέρα βία… Ξεχώρισα τις αγαπημένες μου ιστορίες του Βοκάκιου ώσπου κατέληξα σε έντεκα ή μάλλον δεκαπέντε. Τελικά όμως θυσίασα τέσσερις για πρακτικούς λόγους.” Π. Π. Π.
Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι
I racconti di Canterbury
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1972, 123′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, βασισμένο στο ομώνυμο έργο του G. Chaucer · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Dante Ferretti · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Έντεχνη και λαϊκή μουσική, επιμέλεια: Pier Paolo Pasolini, Ennio Morricone · Ηθοποιοί: Hugh Griffith, Josephine Chaplin, Laura Betti, John Francis Lane, Franco Citti, Ninetto Davoli, Pier Paolo Pasolini · Παραγωγή: Alberto Grimaldi – PEA (Produzioni Europee Associate s.a.s.) / Les Productions Artistes Associés · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Park Circus
Χρυσή Άρκτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου (1972)
Μια μεγάλη τοιχογραφία της μεσαιωνικής Αγγλίας, όπου ιστορίες του Τσώσερ αναμιγνύονται με σκηνές από την ζωή του. Σε μια συνεχή αφηγηματική ροή, όπου συμβάλλουν η αυλική ποίηση και οι άσεμνες λαϊκές φυλλάδες, παρελαύνουν αγύρτες, απατεώνες, θαυματοποιοί, ακόλαστοι, αφελείς κερατάδες, δολοπλόκες συζύγοι ως και κολασμένοι-περιττώματα του Σατανά. Αντίθετα από το πρωτότυπο κάθε ιστορία δεν είναι η αφήγηση ενός διαφορετικού προσκυνητή αλλά του ίδιου του Τσώσερ, όπως τον ενσαρκώνει ο Παζολίνι. Βυθισμένος στην απόλαυση της γραφής επινοεί κωμωδίες και περιπέτειες γύρω από το ανθρώπινο σώμα, πάντα αθώο, όταν απελευθερώνει την αρχέγονη ζωτικότητα και τη σκοτεινή βία του.
“ Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι γράφτηκαν σαράντα χρόνια μετά από το Δεκαήμερο, αλλά οι σχέσεις ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το φανταστικό είναι σχεδόν όμοιες. Μόνο που ο Τσώσερ ήταν πολύ πιο χονδροειδής από τον Βοκάκιο. Από μιαν άλλη άποψη, ήταν πιο σύγχρονος, γιατί στην Αγγλία εκείνη την εποχή υπήρχε κιόλας μια μπουρζουαζία όπως αργότερα και στην Ισπανία του Θερβάντες. Υπάρχει ήδη μια αντίφαση, αφ’ ενός η επική όψη και αφ’ ετέρου η ειρωνεία και η αυτο-ειρωνεία (που είναι ουσιαστικά φαινόμενα των αστών και σημάδια μιας κακής συνείδησης).” Π. Π. Π.
Χίλιες και μία νύχτες
Il fiore delle Mille e una notte
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1973-74, 129′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, βασισμένο στους αραβικούς μύθους Χίλιες και μία νύχτες · Φωτογραφία: Giuseppe Ruzzolini · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Dante Ferretti · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Ennio Morricone · Ηθοποιοί: Ninetto Davoli, Franco Merli, Ines Pellegrini, Franco Citti, Tessa Bouché · Παραγωγή: Alberto Grimaldi- PEA (Produzioni Europee Associate s.a.s.) / Les Productions Artistes Associés · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Park Circus
Μεγάλο Βραβείο Επιτροπής & Υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών (1974)
Από την πρωτότυπη αραβική συλλογή που εστιάζει περισσότερο στη σεξουαλικότητα, επιλέγονται δεκαπέντε ιστορίες και εντάσσονται σε μια σχεδόν ιλιγγιώδη, αφηγηματική σπείρα. Στην αφετηρία της ο Νουρεντίν ερωτεύεται τη σκλάβα Ζουμουρούντ, αλλά την αρπάζουν ληστές μέσα από τα χέρια του. Στην περιπετειώδη αναζήτησή της που ακολουθεί, υφαίνονται ιστορίες άλλων. Λίγο πριν παντρευτεί, ο Αζίζ σαγηνεύεται από τη μυστηριώδη Μπουρούντ, ο πρίγκιπας Σαζμάχ πασχίζει να σώσει την αγαπημένη του από έναν δαίμονα… Ο πραγματικός συνεκτικός ιστός της ταινίας είναι η καθαρή απόλαυση της αφήγησης. Η έκσταση της κινηματογράφησης που, περισσότερο από ποτέ, μιλάει τη γλώσσα των ονείρων.
“Τα ταξίδια στις Χίλιες και μια νύχτες προέρχονται πάντα από μια αρχική ανωμαλία του πεπρωμένου. Το πεπρωμένο είναι η κανονικότητα. Και ξαφνικά συμβαίνει το αναπάντεχο: το πεπρωμένο εκδηλώνεται με ανώμαλο τρόπο. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια μορφή εν μέρει μη καθιερωμένη. Η κανονικότητα διακόπτεται από την παρέμβαση του Θεού (ή του Πεπρωμένου που είναι ο μηχανισμός Του) και μόλις εμφανίζεται η πρώτη ανωμαλία, αμέσως μετά ακολουθεί μια άλλη κι έτσι μια ολόκληρη αλυσίδα δημιουργείται και οργανώνεται σε μιαν αφηγηματική μορφή που ακολουθεί το σχέδιο ενός ταξιδιού.” Π. Π. Π.
Ανέκδοτα
Inediti
Επεισόδια του Χίλιες και μια νύχτες που κόπηκαν από την τελική κόπια
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1973-74, 19′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Η ίδια όσμωση του ρεαλισμού της καθημερινότητας με την απέραντη ελευθερία του ονείρου χαρακτηρίζει και τα επεισόδια που δεν κρατήθηκαν στο τελικό μοντάζ. Σε ένα από αυτά ο Νουρεντίν επιστρέφει από ολονύχτια οινοποσία με τους φίλους του, καβγαδίζει με τον πατέρα του και αναγκάζεται να εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία και να ακολουθήσει ένα καραβάνι εμπόρων στην έρημο. Σε ένα άλλο βλέπουμε μια μεγαλύτερη εκδοχή του τελικού επεισοδίου με την πριγκίπισσα Ντούνια.
“Αυτές οι ιστορίες συνδέονται με την οδύνη που αισθάνομαι από την απώλεια του παλιού κόσμου. Εδώ, ο κόσμος που ξεδιπλώνεται, είναι ένας κόσμος στον οποίον οι θεατές του καταναλωτικού σινεμά και της τηλεόρασης δεν είναι συνηθισμένοι. Το κύριο χαρακτηριστικό του κόσμου που ζωντανεύει σε αυτήν την ταινία είναι ότι φέρνει στην οθόνη μιαν άλλη πραγματικότητα: μια διαφορετική αντίληψη της θρησκευτικότητας, μια μυστικιστική και παράλογη διάσταση”. Π. Π. Π.
Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα
Salò o le 120 giornate di Sodoma
Μυθοπλασία, Ιταλία – Γαλλία, 1975, 114′, 35mm, Έγχρ., με ήχο (στα ιταλικά με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους)
Σκηνοθεσία: Pier Paolo Pasolini · Σενάριο: Pier Paolo Pasolini, Sergio Citti βασισμένο στο μυθιστόρημα του Sade · Φωτογραφία: Tonino Delli Colli · Μοντάζ: Nino Baragli · Σκηνικά: Dante Ferretti · Κοστούμια: Danilo Donati · Μουσική: Carl Orff, Chopin, Ennio Morricone · Ηθοποιοί: Paolo Bonacelli, Giorgio Cataldi, Umberto P. Quintavalle, Aldo Valetti, Caterina Boratto, Elsa De Giorgi, Sonia Saviange · Παραγωγή: Alberto Grimaldi – PEA (Produzioni Europee Associate s.a.s.) / Les Productions Artistes Associés · Προέλευση κόπιας: Istituto Luce Cinecittà · Διανομή: Park Circus
Βραβείο Venice Classics στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας (2015)
Στην πιο θεαματική αντιστροφή τόνου από τη φωτεινή γιορτή της ζωής στη σκοτεινή κουλτούρα του θανάτου, ο Παζολίνι μεταφέρει το καταραμένο μυθιστόρημα του μαρκήσιου ντε Σαντ στη φασιστική δημοκρατία του Σαλό. Τέσσερις ακόλαστοι άρχοντες συγκεντρώνουν παρθένους νέους και νέες και τους υποβάλλουν σε ένα παγερά οργανωμένο, “θεατρικό” τελετουργικό σεξουαλικής υποδούλωσης, εξευτελισμού, βασανισμού και αφανισμού. Η εφιαλτική διαδικασία εξελίσσεται σε τέσσερα μέρη, ακολουθώντας το σχήμα της Θείας Κωμωδίας του Δάντη. Σκανδαλώδες, ακραία ριψοκίνδυνο και εντελώς αναφομοίωτο, το φιλμ με την ψυχρή λογική του προκαλεί τους θεατές και παραμένει ένα ενοχλητικό, σαδικό αντικείμενο, όπως έγραψε ο Ρολάν Μπαρτ.
“Με το Σαλό μιλώ γενικά στους πάντες, σε ένα άλλο εγώ και σε όλους όσοι, όπως κι εγώ, απεχθάνονται την Εξουσία για ό,τι κάνει στο ανθρώπινο σώμα: το περιορίζει σε απλό αντικείμενο και εκμηδενίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η ταινία αντιτίθεται και στην αναρχία της Εξουσίας, αφού τίποτα δεν είναι πιο αναρχικό από την εξουσία. Υποκινούμενη από τις οικονομικές ανάγκες της που διαφεύγουν από την κοινή λογική, η Εξουσία κάνει ό,τι γουστάρει σε απόλυτη αυθαιρεσία. Όλοι μισούν την εξουσία στην οποία υπόκεινται, έτσι κι εγώ με ιδιαίτερη σφοδρότητα μισώ την εξουσία που με εξουσιάζει: την εξουσία του 1975. ” Π. Π. Π.