«Βασιλιάς Ληρ» του William Shakespeare, σε flamenco εκδοχή, σε σκηνοθεσία του Σταύρου Λίτινα, στο Θέατρο Arroyo
Ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, ο «Βασιλιάς Ληρ» του William Shakespeare, σε σκηνοθεσία του Σταύρου Λίτινα, στη νέα σκηνή του Θεάτρου Arroyo, από το Σάββατο 04 Φεβρουαρίου 2023 και για 20 παραστάσεις.
Μετά από μια σειρά επιτυχιών όπως η «Δεσποινίς Τζούλια» του A. Strindberg, το «Κουαρτέτο» του H. Müller, η «Σαλώμη» του O. Wilde (Εθνικό Θέατρο REX, 2018) και «Το σπίτι της Bernarda Alba» του F. G. Lorca σε flamenco εκδοχή, ο χορογράφος και σκηνοθέτης Σταύρος Λίτινας καταπιάνεται με το αριστούργημα του William Shakespeare «Βασιλιάς Ληρ».
Όπως αναφέρει ο Σταύρος Λίτινας στο σκηνοθετικό του σημείωμα: «Ο Βασιλιάς Ληρ είναι ένα έργο κοινωνικοπολιτικό και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο. Παρακολουθεί τη διαίρεση και μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη και την κάθοδο ενός κράτους σε πολιτικό χάος, ενώ ταυτόχρονα καταδύεται στο κενό αγάπης, που είναι η μήτρα κάθε εξουσίας. Φιλαυτία, αυταρχισμός και αχαριστία, κατακλύζουν τον άνθρωπο που, εξέρχεται βίαια από έναν μικρόκοσμο γεμάτο αυταπάτες, για να ανακαλύψει, με τρόπο οδυνηρό, την τραγική του ουσία.»
Ο «Βασιλιάς Ληρ» (1605) κατατάσσεται στις ιστορικές τραγωδίες του William Shakespeare και αποτελεί, μαζί με τον «Μάκμπεθ», τα δημοφιλέστερα έργα που βασίζονται σε υπαρκτά πρόσωπα, στις πολυτάραχες ιστορίες βασιλέων του πρώιμου Μεσαίωνα.
Λίγα λόγια για το έργο
Ο Ληρ, βασιλιάς της Βρετάνης, σε προχωρημένη ηλικία αποφασίζει να διαιρέσει και να παραχωρήσει το βασίλειό του στις τρεις κόρες του, ζητώντας ως αντάλλαγμα να δηλώσουν δημόσια το μέγεθος της αγάπης τους για αυτόν.
Ενθουσιασμένος από τις υπερβολικές κολακείες των δύο μεγαλύτερων θυγατέρων τους, αλλά οργισμένος από την αδράνεια της αγαπημένης του τρίτης, διαιρεί το βασίλειο του στα δύο, αποκληρώνοντας και εξορίζοντας τη μικρότερη θυγατέρα του και εκδιώκοντας τον πιστό του φίλο που την υποστηρίζει. Χωρίς βασιλική εξουσία, εξακολουθώντας όμως να συμπεριφέρεται με αυταρχισμό, συναντά τις ευνοημένες κόρες του και βιώνει την αχαριστία και την αλαζονεία τους.
Διωγμένος και απογυμνωμένος από όλες του τις αυταπάτες καταλήγει να περιπλανάται στην ερημιά, σε μια άγρια νύχτα μέσα σε μια φοβερή καταιγίδα, παλεύοντας με τους δαίμονές του…
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία – Δραματουργία: Σταύρος Λίτινας
Χορογραφίες: Φανή Δεμέστιχα, Τζέσικα Καϊμπαλή, Μαρία Μανδραγού, Τάσος Μπεκιάρης, Ηλέκτρα Χρύσανθου, Σταύρος Λίτινας
Σκηνικά – Κοστούμια – Μουσική επιμέλεια: Σταύρος Λίτινας
Φωτοσμοί: Στέλλα Κάλτσου
Σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Ανδριώτης
Κατασκευή κοστουμιών: Δέσποινα Μουτάφη
Χειρισμός ήχου και φώτων: Λυδία Τσάτσου-Παρασκευοπούλου
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Όλγα Φαλέι
Σχεδιασμός κομμώσεων: Θωμάς Γαλαζούλας
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Video: Πάτροκλος Σκαφίδας
Social media: Δημήτρης Μιχαηλίδης
Τραγούδι: Δανάη Κατσαμένη
Πιάνο: Αλίνα Αναστασιάδη
Διανομή ρόλων:
Βασιλιάς Ληρ: Σταύρος Λίτινας
Γκονερίλ: Ηλέκτρα Χρύσανθου
Ρέγκαν: Φανή Δεμέστιχα
Κορντέλια: Βάσια Κατσιγιάννη
Έντγκαρ: Άνια Βασιλείου
Έντμοντ: Τζέσικα Καϊμπαλή
Γελωτοποιός: Μαρία Μανδραγού
Πληροφορίες:
Θέατρο Arroyo
Μ. Αλεξάνδρου 128, 104 35 Αθήνα
Τηλέφωνο: 2103469575
Email: info@arroyo.gr
Site: www.arroyo.gr
Facebook page: www.facebook.com/arroyo.dancetheatre.gr
Instagram account: www.instagram.com/arroyodancetheatre
Από το Σάββατο 04 Φεβρουαρίου 2023, για 20 παραστάσεις, έως την Κυριακή των Βαΐων 09 Απριλίου 2023
Ημέρες και ώρες παραστάσεων:
– Σάββατο στις 21.00
– Κυριακή στις 20.00
Τιμές εισιτηρίων:
– 18€ κανονικό
– 15€ φοιτητικό
– 10€ ανέργων, ατέλειες
Προπώληση εισιτηρίων:
– στο ταμείο του Θεάτρου Arroyo
– TICKET SERVICES
— εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39, Αθήνα
— τηλεφωνικά: 2107234567
— online: www.ticketservices.gr/event/vasilias-lir-theatro-arroyo
Διάρκεια: 1 ώρα και 15 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Σκηνοθετικό σημείωμα
Ο Βασιλιάς Ληρ είναι ένα έργο κοινωνικοπολιτικό και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο. Παρακολουθεί τη διαίρεση και μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη και την κάθοδο ενός κράτους σε πολιτικό χάος, ενώ, ταυτόχρονα, καταδύεται στο κενό αγάπης που είναι η μήτρα κάθε εξουσίας. Φιλαυτία, αυταρχισμός και αχαριστία κατακλύζουν τον άνθρωπο που εξέρχεται βίαια από έναν μικρόκοσμο γεμάτο αυταπάτες, για να ανακαλύψει, με τρόπο οδυνηρό, την τραγική του ουσία.
Ο Ληρ συγκεντρώνει στο πρόσωπό του ολόκληρη την εξουσία. Ως απόλυτος μονάρχης έχει μεγάλη ισχύ και απεριόριστη δύναμη ελέγχου και παρέμβασης στις ζωές των άλλων. Με αυτήν την ψευδαίσθηση παντοδυναμίας, είναι σε θέση να καταστείλει κάθε αντίδραση και να τιμωρήσει οποιονδήποτε αντίκειται στη θέλησή του. Σε προχωρημένη ηλικία, αν και δεν πάσχει από κάποια ασθένεια, επιλέγει να μοιράσει το βασίλειό του στις τρεις κόρες του. Με αξιοσημείωτη γενναιοδωρία, χωρίς ορθή κρίση και λογική, αλλά με την αλαζονεία του άτρωτου ηγέτη, δεν προβλέπει να κρατήσει τίποτα για τον εαυτό του, υπογράφοντας έτσι «δίχως να βλέπει» την πτώση του.
Για να θρέψει το υπερτροφικό του εγώ, ζητά αντάλλαγμα για την παραχώρηση του κάθε μεριδίου. Ζητά από τις κόρες του να εκφράσουν δημοσίως την αγάπη τους γι’ αυτόν, αντλώντας έτσι, με τη βεβαιότητα του ισχυρού, την επιβεβαίωση της ανωτερότητάς του. Η συμπεριφορά του απέναντί τους είναι άνιση. Ο βασιλικός του ρόλος υπερβαίνει εκείνον του πατρικού, επιτρέποντάς του, εμφανώς, τη διάκριση της μικρότερης κόρης του, η τρυφερότητα της οποίας, σε συνδυασμό με το νεαρό της ηλικίας και την ομορφιά της, τον κάνουν ευάλωτο απέναντί της. Και ενώ οι δύο μεγαλύτερες κόρες εκτελούν το νούμερό τους σαν καλοκουρδισμένες μαριονέτες τέρποντας τον βασιλιά πατέρα τους με μεθυστικές κολακείες, η αγαπημένη του κόρη αρνείται να μπει στο παιχνίδι και να εκφράσει μεγαλόστομα την αυτονόητη αγάπη της, αποδίδοντάς του απλά τον δέοντα σεβασμό. Η οργή του Ληρ, ως εκρηκτικό μείγμα πληγωμένου εγωισμού και κτητικής αγάπης, τον οδηγεί στην αποκλήρωση και εκδίωξή της, με αποτέλεσμα τη διαίρεση του βασιλείου του σε δύο μέρη, που λαμβάνουν οι άλλες κόρες.
Όταν ο Ληρ «ανοίγει τα μάτια» είναι πλέον αργά. Οι δύο μεγαλύτερες κόρες του, εκτός από τα μερίδιά τους, έχουν κληρονομήσει και όλα του τα χαρακτηριστικά, με τα οποία εξ άλλου έχουν γαλουχηθεί, και αποκαλύπτουν χωρίς κανένα δισταγμό το αληθινό τους πρόσωπο. Ψυχρές, φιλάρεσκες, αλαζονικές, με απροκάλυπτη αχαριστία, επιδεικνύουν την εξουσία τους στον άλλοτε πανίσχυρο ηγέτη, εκδιώκοντάς τον διαδοχικά από τα βασίλειά τους, καθώς έχουν χαράξει κοινή γραμμή απαλλαγής απ’ τον απρόβλεπτο πατέρα. Ο Ληρ δίχως καμία υπόσταση, παρασιτικά κείμενος και απογυμνωμένος από κάθε γόητρο που του προσέδιδε ο τέως κοινωνικός του ρόλος, έχοντας απολέσει την εξουσία και την ανεξαρτησία του, βρίσκεται μετέωρος ανάμεσα στους δύο νέους εξουσιαστικούς πόλους, που δε σέβονται καν την πατρική συγγένεια, και φαντάζει τώρα «σκιά του εαυτού του», όπως χαρακτηριστικά λέει ο Τρελός και συνοδοιπόρος του.
Εκτοπισμένος από τα δύο βασίλεια, αποβάλλοντας κάθε κοινωνική επίστρωση και κάθε εναπομείνασα αυταπάτη, καταφεύγει στη Φύση, σε ένα τοπίο άγριας καταιγίδας, όπου συνειδητοποιεί σταδιακά την ευαλωτότητά του, και αποκτά, καθώς συρρικνώνεται, την πραγματική του διάσταση. Στην οδυνηρή αυτή πορεία αυτογνωσίας αδυνατεί να ελέγξει το μυαλό του και αφήνεται σε μια δίνη που θα οδηγήσει, μέσω της τρέλας, στην έλευση της λογικής.
Η μεταγραφή του αριστουργήματος του Σαίξπηρ σε χοροθέατρο απαιτεί πολλή σκέψη και χειρουργικούς χειρισμούς, όχι απαραίτητα λεπτούς, καθώς αφαιρείται εξ ολοκλήρου ο λόγος. Η ύπαρξη είκοσι και πλέον χαρακτήρων των οποίων, σε μια συνθήκη χοροθεάτρου, δεν ακούγονται καν τα ονόματα, δημιουργεί μια δυσκολία στην πρόσληψη της ιστορίας και μια σύγχυση στον θεατή. Έτσι, κατά την προσπάθεια προσέγγισης της ουσίας του έργου, γίνεται μια επικέντρωση σε επτά βασικούς χαρακτήρες, στον βασιλιά Ληρ και τις τρεις κόρες του, Γκόνεριλ, Ρέγκαν και Κορντέλια, στον Τρελό, και στα δύο αδέρφια Έντγκαρ και Έντμοντ. Η εξέλιξη της πλοκής διατηρείται ευθύγραμμη, με αρχή, μέση και τέλος, όπως στο κείμενο του συγγραφέα, ενώ τα πρόσωπα ανασυστήνονται ως δρώσες δυνάμεις που διαμορφώνουν τη δυναμική των μεταξύ τους σχέσεων.
Ο βασιλιάς Ληρ πέρα από σκληρός και άκαμπτος, είναι απονήρευτος και φέρει την ενέργεια και τις ιδιοτροπίες ενός κακομαθημένου παιδιού. Απαλλασσόμενος από τις ευθύνες της εξουσίας, μετά τη μεταβίβαση του βασιλείου του, παίζει ξέγνοιαστα με τον Τρελό προοικονομώντας τον επερχόμενο παραλογισμό. Στην κορυφαία σκηνή της θύελλας μέσα στην οποία προσπαθεί να νοηματοδοτήσει εκ νέου τη ζωή του, παρακολουθούμε τον «άνθρωπο» μόνο του, σε κατάσταση λυτρωτικής τρέλας, με εκτοπισμένα τα πάθη του και κατακερματισμένο το εγώ του, να αφήνεται σε μια εκστατική αριστερόστροφη περιστροφή ανάβασης, ενώ γύρω του εξελίσσονται εικόνες του ταραγμένου μυαλού του.
Οι κόρες Γκόνεριλ και Ρέγκαν με ενέργειες «λαγωνικού» και «αρπακτικού» αντίστοιχα, ακόρεστες και ανικανοποίητες, παίζουν το παιχνίδι τους με στρατηγική ακριβείας προκειμένου να αποκτήσουν την πολυπόθητη εξουσία. Η Κορντέλια αντίθετα, αγγελική στην όψη και στην ψυχή, αγωνιά για την τύχη του πατέρα της και επιστρέφοντας από την εξορία, συγκρούεται με τις αδερφές της.
Ο Τρελός εισάγεται στη δράση από την πρώτη πράξη του έργου (αντί τη δεύτερη) και είναι παρών στη διαίρεση του βασιλείου, καθώς ο χαρακτήρας του δούκα του Κεντ (πιστός φίλος του βασιλιά) έχει παραληφθεί. Είναι ο μόνος που οσφραίνεται τις αληθινές προθέσεις των δύο βασιλισσών, αλλά κανένας δεν τον παίρνει στα σοβαρά. Διαισθανόμενος τα επακόλουθα, αντιτίθεται στην απόφαση του βασιλιά να εξορίσει την αγαπημένη του Κορντέλια και εκδιώκεται.
Καταλυτικό ρόλο στην έκβαση της ιστορίας παίζει ο Έντμοντ, νόθος αδερφός του Έντγκαρ. Αντιπροσωπεύει το «κακό» που γεννιέται, εξαπλώνεται και μολύνει συμπαρασύροντας τα πάντα. Συμπλεγματικός και αριβίστας, με χαμηλή ενεργειακή δόνηση «ερπετού», εξουδετερώνει δολοπλοκώντας τον ευγενή αδερφό του και εισχωρεί σταδιακά στα δύο βασίλεια. Γίνεται το μήλο της Έριδος για τις δύο αδερφές που ανάμεσά τους ξεσπά ανταγωνισμός και διχόνοια.
Στην παράσταση εισάγεται μια τροβαδούρος που παρακολουθεί τη δράση, περιφέρεται ανάμεσα στα πρόσωπα, δίχως όμως να επηρεάζει το αναπόφευκτο πεπρωμένο τους, άλλοτε με μια πικρά τρυφερή και υποχθόνια φωνή που κολακεύει χαϊδεύοντας τα βασιλικά ώτα, άλλοτε με τη φωνή του λαού, που με συσσωρευμένη αγανάκτηση υποκινεί την τιμωρία του δυνάστη του, και άλλοτε με μια κραυγή απελπισίας του ανθρώπου που γονατίζει μπροστά στην τραγική του μοίρα.
Το flamenco σαν χορογραφικό εργαλείο, αποδεικνύεται ισχυρό καθώς διεγείρει έντονα την ακοή. Οι κινήσεις του γειώνονται με κρότο καθώς το «πάσχον σώμα» παλεύει να κρατηθεί ψηλά. Ο ήχος και ο απόηχος ενός φτερουγίσματος, ίσως αυτού της ψυχής, καθηλώνει τον θεατή που το αφουγκράζεται και από αδράνεια γίνεται συνένοχος ενεστωτικά.
Το σκηνικό της παράστασης είναι λιτό, σχεδόν γυμνό, αναδεικνύοντας έτσι τη μοναξιά του ανθρώπου. Ένα κυκλικό κεντρικό βάθρο που παραπέμπει σε τσίρκο πάνω στο οποίο το «έμβιο ον» θα κάνει το νούμερο της ζωής του, θα ενωθεί με τη Φύση και θα πεθάνει, και δύο τετραγωνικοί θώκοι με ψηλές πλάτες οξυκόρυφης απόληξης και μεταλλικούς καθρέπτες να αντικατοπτρίζουν την ψευδαίσθηση της μεγαλοπρέπειας. Τα κοστούμια αντίθετα είναι πλούσια στην υφή και στην όψη τους, για να υπογραμμίζουν τον ναρκισσισμό και τη ματαιοδοξία των προσώπων.
Οι μουσικές επιλογές κινούνται κυρίως στον χώρο του κλασικού με μικρές εξαιρέσεις. Η προτροπή του ίδιου του Beethoven, σε κάποιους που τον ρώτησαν κάποτε για την έμπνευση της περίφημης Appassionata, να διαβάσουν την Τρικυμία του Σαίξπηρ, λειτούργησε καταλυτικά για την επιλογή αυτή. Ηχητικά εφέ έχουν χρησιμοποιηθεί με φειδώ ώστε να συμβάλλουν στις επιμέρους σκηνές, δίχως να «αποθεατρικοποιούν», με εντυπωσιασμό, το έργο του συγγραφέα.
Το σύνολο αυτού του δύσκολου εγχειρήματος στοχεύει σε μια διαφορετική πρόσληψη του βαθύτερου νοήματος του έργου του συγγραφέα, σε μια εποχή που τα πάντα γύρω μας ολισθαίνουν μέσα σε ένα πλαίσιο γεμάτο ψευδαισθήσεις και αυταπάτες.
…έτσι με κυρτή τη ράχη θα βαδίσω τη δική μου κάθοδο.
Σταύρος Λίτινας
Επιμέλεια άρθρου: Σέρρας Πλάτων