Είδαμε στο θέατρο «Σταθμός» την αριστουργηματική παράσταση «Οθέλλος/Πορνογραφία» σε διασκευή και σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, μία νέα προσέγγιση του δημοφιλούς πρωτότυπου έργου του Σαίξπηρ, που εστιάζει και αναδεικνύει έναν σημαντικό πυρήνα του: τις γυναικοκτονίες.
Με έναν μαγικό τρόπο ο σκηνοθέτης καταφέρνει να ενώσει τις τελείες ανάμεσα στο πορνογραφικό βλέμμα και την έμφυλη βία, ανάμεσα στο χθες και το σήμερα. Έρωτας, πάθος, ζήλια, ένταση, προδοσία, θυμός, φόνος! Τα πιο έντονα συναισθήματα της ανθρώπινης φύσης συναντιόνται αρμονικά σε μια «ζωντανή» τραγωδία που σε εκπλήσσει διαρκώς και μοιάζει να γράφεται στις μέρες που ζούμε.
Το «Κακό» δρα πανίσχυρο σ’ έναν κόσμο που δε διαθέτει καμία αντίστοιχη δύναμη για να το αντιμετωπίσει και να το σταματήσει. Μία παντοδυναμία που αποκορυφώνεται, με φόντο την απάντηση του Ιάγου, όταν ο Οθέλλος τον μαχαιρώνει: «Αιμορραγώ, κύριε, αλλά δε σκοτώνομαι».
Ο Γιάννης Λεοντάρης, που υπογράφει τη σκηνοθεσία, μιλάει στο all4fun για το έργο, τον εαυτό του και τα σχέδιά του για το μέλλον.
Γιατί θα προτείνατε σε κάποιον να δει την παράσταση «Οθέλλος»;
Για τη σαφήνεια, τη δύναμη και την καθαρότητα των αισθημάτων που αναδύονται επί σκηνής μέσα από αυτό το εμβληματικό σαιξπηρικό κείμενο. Σε μία εποχή όπου η ζωή κυλά μέσα σε μία ασάφεια λέξεων, αγγιγμάτων και αισθημάτων, όπου οι ανθρώπινες σχέσεις κινούνται στη θολή σφαίρα του «περίπου» και δίνουν χώρο στον κυνισμό και τη βία, η παράσταση μας επιδιώκει την κυριολεξία. Η πίστη στην ιδέα που διατρέχει το έργο του Πιραντέλλο, σύμφωνα με την οποία η πραγματική ζωή βρίσκεται στο θέατρο ή, ακριβέστερα, ότι το θέατρο είναι αυτό που κυοφορεί την αληθινή ζωή, υπό τις σημερινές συνθήκες αποτελεί μία εξόχως επαναστατική και ταυτόχρονα ουσιαστική διεκδίκηση. Ίσως μάλιστα η διεκδίκηση αυτή είναι απαραίτητη για να αναδειχτούν αξίες και ποιότητες ανθρώπινων σχέσεων και χαρακτήρων τις οποίες συναντά κανείς πλέον μόνο στο θέατρο και – σπάνια – σε πολύ στενές διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ έχουν εκλείψει σχεδόν ολοκληρωτικά από την κοινωνική και δημόσια ζωή. Τα πρόσωπα του «Οθέλλου» πάλλονται από την κυριολεξία των μεγάλων αισθημάτων που τόσο μας έχει λείψει. Το ζητούμενο της παράστασης είναι η ταραχή για όσα συμβαίνουν μέσα μας, ένα ανησυχητικό σκηνικό συμβάν.
Ποιο είναι το μήνυμα που μεταφέρει το έργο;
Η παράσταση θέτει στο κέντρο της ένα κρίσιμο στοιχείο του έργου: τις γυναικοκτονίες. Η δολοφονία της Δυσδαιμόνας είναι αποτέλεσμα της συκοφάντησης που δέχεται από τον Ιάγο, ο οποίος συστηματικά επιχειρεί να αλλοιώσει την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα, την κοινωνική συμπεριφορά της στα μάτια του Οθέλλου ώστε να τον πείσει ότι γυναίκα του είναι πόρνη. Στην παράστασή μας ο Ιάγος παράγει εικόνα μέσω την τέχνης της φωτογραφίας: απομονώνει στιγμές της Δυσδαιμόνας και μέρη του σώματός της και τα παρουσιάζει στον Οθέλλο ως αποδείξεις της απιστίας της. Αυτό προφανώς συνδέεται και με τον υπότιτλο της παράστασης που είναι η “Πορνογραφία”. Όποιος θεατής όμως έρθει στην παράσταση περιμένοντας να δει εικόνες σεξουαλικής αναπαράστασης θα απογοητευτεί! Η αναφορά μας δεν είναι στο πορνό ως είδος αναπαράστασης, έχει να κάνει με μια γενικότερη κουλτούρα του βλέμματος του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Το ζητούμενό δεν είναι ηθικολογικό, δεν μας ενδιαφέρει αν η πορνογραφία είναι καλή ή κακή, αλλά σε ποιο βαθμό η αποσπασματική απεικόνιση του γυναικείου σώματος συνδέεται με την έμφυλη βία.
Τα τελευταία χρόνια έχετε μεταπηδήσει από τον χώρο του κινηματογράφου στον χώρο του θεάτρου. Είναι κάτι προσωρινό ή μόνιμο;
Η τέχνη του κινηματογράφου περιέχει πολλή μοναξιά. Αυτός είναι ο πιο ισχυρός λόγος που τον εγκατέλειψα. Το οικονομικό κόστος επίσης είναι εξαιρετικά δυσανάλογο με τον αριθμό των θεατών στις ελληνικές αίθουσες. Μία ταινία με ανταπόκριση 10.000 θεατών για παράδειγμα θεωρείται αποτυχία. Για τα δικά μου κριτήρια αυτό δεν ισχύει. Θα έπρεπε να υπάρχουν θεσμοί και υποδομές οι οποίοι να εξασφαλίζουν την επιβίωση και ανάπτυξη ενός κινηματογράφου τέχνης σε μία χώρα με πολύ σημαντικούς κινηματογραφιστές αυτού του είδους. Αυτό δεν συμβαίνει και είναι λυπηρό. Είναι αποκαρδιωτικό να εργάζεσαι σκληρά για χρόνια πάνω σε μία ταινία και στη συνέχεια να επικοινωνείς μόνο με τους κριτικούς και τους εκλέκτορες των ξένων φεστιβάλ. Το θέατρο μου χάρισε την δυνατότητα της συνδημιουργίας, την πνευματικότητα, το αναπάντεχο, και την δυνατότητα να εργάζομαι συστηματικά με ταπεινότητα και ησυχία.
Πολλές φορές έχετε βρεθεί να παίρνετε θέση για λάθη της πολιτείας απέναντι στον πολιτισμό. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάτι που σας κρατάει σε αισιοδοξία αναφορικά με τον πολιτισμό;
Τι σημαίνει πολιτισμός; Είναι το σύνολο των ανθρώπινων αξιών μέσα στη διαχρονία. Δεν είναι ούτε ο τουρισμός, ούτε η πολιτιστική βιομηχανία. Στις περισσότερες χώρες του πολιτισμένου κόσμου υπάρχει το Υπουργείο Γραμμάτων και Τεχνών (για τη σύγχρονη τέχνη) και το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς (για τα μουσεία, τα αρχεία και τα μνημεία). Αυτό είναι το μοναδικό βιώσιμο μοντέλο που μπορεί να προτείνει κανείς για την ανάπτυξη των Γραμμάτων και των Τεχνών στη χώρα μας. Η σύνδεση με τον αθλητισμό και τον τουρισμό είναι μία τριτοκοσμική αντίληψη. Σε αυτήν οφείλεται η περιθωριοποίηση της Ελλάδας η οποία βρίσκεται στην τελευταία θέση από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, στις δαπάνες για τον πολιτισμό. Πώς να είναι κανείς αισιόδοξος;
Παράλληλα με τη σκηνοθεσία είστε Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, όπου διδάσκετε Υποκριτική́ και Σκηνοθεσία. Τι σημαίνει για εσάς υποκριτική; Αλλά και σκηνοθεσία, διδασκαλία;
Και οι δύο ιδιότητες εμπεριέχουν τον κοινό πυρήνα της συλλογικότητας. Πρόκειται για πολύτιμο δώρο. Με απασχολεί πολύ, έστω κι αν η λειτουργία της είναι συχνά θνησιγενής και φευγαλέα. Είχα την τύχη να την βιώσω πολλαπλά: από τις πολιτικές συλλογικότητες, στην καταλυτική δεκαετή εμπειρία θεατρικής συμβίωσης με τον θίασο Κανιγκούντα, και τα τελευταία χρόνια στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ένθερμες κοινότητες των φοιτητών και των φοιτητριών του πανεπιστημίου και των δραματικών σχολών. Τέλος, σε ένα σταθερό πυρήνας ηθοποιών που αγαπώ και θαυμάζω, αναζητώντας ξανά και ξανά συναντήσεις μαζί τους. Με ενθουσιάζουν οι συλλογικότητες, είναι τοπικές επαναστάσεις, όμορφες και ελπιδοφόρες πάντοτε στο ξεκίνημά τους. Σκηνοθεσία, υποκριτική, διδασκαλία, σημαίνουν διάδραση, ακρίβεια εκφραστικών μέσων και ελευθερία έκφρασης.
Ένα κρίσιμο μέρος – σημαντικότερο από όσο νομίζουμε – της σκηνοθεσίας, καθορίζεται από τη διανομή. Συνεργάζομαι με ηθοποιούς που τους επιλέγω και με επιλέγουν. Αυτό παραμένει απολύτως αδιαπραγμάτευτο. Όλα ξεκινούν από τη διαθεσιμότητα, την εργατικότητα και την ευαισθησία των ηθοποιών και εκεί καταλήγουν. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις ο σκηνοθέτης είναι εντελώς άχρηστος. Από την άλλη πλευρά, χωρίς τον διψασμένο για έρευνα εαυτό του, και ο ηθοποιός είναι άδειος. Διαβάζοντας ένα θεατρικό έργο έχω στο μυαλό μου συγκεκριμένους ηθοποιούς, βάσει των οποίων ονειρεύομαι την παράσταση.
Έχετε νιώσει ποτέ να συγκρούονται η ακαδημαϊκή με την καλλιτεχνική σας ιδιότητα; Αν σας έλεγαν να διαλέξετε μία από τις δύο ποια θα επιλέγατε και γιατί;
Όσο περνούν τα χρόνια, αισθάνομαι ότι το εγχείρημα της σκηνοθεσίας γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο. Αντιμετωπίζω κάθε καινούργια σκηνοθεσία ως ένα απροσπέλαστο βουνό που αμφιβάλλω εάν έχω τη δυνατότητα να ανέβω. Σε αυτό το βάσανο η θεωρητική κατάρτιση και η καλλιτεχνική έρευνα την οποία προσφέρει η δουλειά στο πανεπιστήμιο δεν λειτουργεί πάντοτε βοηθητικά. Μόνο οι σπουδαίες παραστάσεις που είχα την τύχη να δω στη ζωή μου, οι σπουδαίοι καλλιτέχνες που έχω γνωρίσει και η συνεργασία με ευαίσθητους και διαθέσιμους ηθοποιούς βοηθούν τη δουλειά μου. Σε τι βοηθά η θεωρία του θεάτρου; Θα έλεγα ότι μου θυμίζει την υποχρέωσή μου να παραμένω τολμηρός και ριψοκίνδυνος, για να μην νιώσω μια μέρα ξαφνικά νεκρός ως καλλιτέχνης. Το διδακτικό και ερευνητικό μου έργο στο πανεπιστήμιο συνδέεται με την καλλιτεχνική μου δράση. Ωστόσο, το περιβάλλον του πανεπιστημίου δεν είναι πάντα φιλικό προς τους καλλιτέχνες. Λυπάμαι που το διαπιστώνω αλλά είναι γεγονός ότι αρκετοί θεατρολόγοι δεν βλέπουν θέατρο και δεν αγαπούν τους καλλιτέχνες. Ονειρεύομαι λοιπόν ένα πανεπιστήμιο όπου η τέχνη θα παράγει γνώση και όχι το αντίστροφο.
Μιλήστε μας για το πώς βιώσατε τη συνεργασία σας με το θέατρο «Σταθμός», τον Μάνο Καρατζογιάννη και τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης.
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, συνεργάζομαι μόνο με ηθοποιούς που θαυμάζω. Στον «Οθέλλο», με τον Νικόλα Μαραγκόπουλο, την Αιμιλία Βάλβη, τον Γιώργο Κριθάρα και την Κατερίνα Παπανδρέου. Το ίδιο ισχύει και για τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης, τον συνθέτη Βασίλη Μαντζούκη, τον σχεδιαστή φωτισμού Νίκο Βλασόπουλο, αλλά και την ομάδα της Εταιρείας Θεάτρου αντίρρηση που σε πείσμα των καιρών επιμένει να αγωνίζεται καλλιτεχνικά. Στον «Οθέλλο» είχα επιπλέον την χαρά να δουλέψει μαζί μου ως βοηθός σκηνοθέτη η κόρη μου, Αγγελική Λεοντάρη. Μου είναι αδύνατον να βιώσω μία επαγγελματική συνεργασία ως διεκπεραίωση. Το θέατρο «Σταθμός» και ο Μάνος Καρατζογιάννης είναι εξαιρετικά φιλόξενοι. Ο Μάνος διατηρεί ένα ύφος και ήθος «παλαιών αρχών» στις συνεργασίες του, κάτι που μου ταιριάζει ιδιαίτερα, έστω και αν πιέζεται και αυτός όπως όλοι μας από τους σκληρούς νόμους της λεγόμενης «θεατρικής αγοράς».
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας για το μέλλον; (Κινηματογραφικά, θεατρικά ή οτιδήποτε άλλο)
Αισθάνομαι κάθε φορά που εργάζομαι για την προετοιμασία μιας παράστασης, ότι αυτή η σκηνοθεσία θα είναι η τελευταία. Η έντονη πίεση που δεχόμαστε όλες και όλοι οι καλλιτεχνικοί συντελεστές του θεάτρου τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, είναι η αντανάκλαση της αντιπάθειας και του φόβου που έχει το πολιτικό προσωπικό της χώρας για τους καλλιτέχνες. Θα ήθελα λοιπόν να έχω τη δύναμη και την δυνατότητα να εγκαταλείψω τη χώρα.
Πληροφορίες:
Θέατρο «Σταθμός», Β. Ουγκώ 55, Μεταξουργείο, Αθήνα (σταθμός Μετρό: «Μεταξουργείο»)
- Τηλέφωνο: 2105230267
- Site: https://stathmostheatro.gr
- Facebook page: www.facebook.com/theatrostathmos2
- Instagram account: www.instagram.com/theatro_stathmos
Ημέρες και ώρα παραστάσεων: Τη Δευτέρα 19 και την Τρίτη 20/02 είναι οι δύο τελευταίες παραστάσεις στο Θέατρο Σταθμός στις 21:00.
Τιμές εισιτηρίων:
– 15€ κανονικό
– 13€ φοιτητών, άνω των 65 ετών
– 10€ ΑμεΑ, ανέργων, ατέλειες, ομαδικά άνω των 8 ατόμων
Προπώληση εισιτηρίων: www.more.com/theater/othellos/pornografia
Διάρκεια: 100 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Της Σπυράντας Αναμούρογλου | 16/02/2024