Οι ηθοποιοί καταρχήν πρέπει ν’ ακούμε. Όχι να προσποιούμαστε ότι ακούμε. Ν’ ακούμε πραγματικά. Να υπάρχουμε επί της ουσίας πάνω στην σκηνή. Πολλές φορές μπορεί να νομίζουμε ότι έχουμε μπει στον ρόλο, αλλά το κακό είναι πως στο τέλος το νομίζουμε μόνο εμείς. Τίποτα από αυτά που έχουμε κάνει δεν έχει περάσει στο κοινό. Υπάρχει ο κίνδυνος να πέσουμε στην παγίδα να χτίσουμε χαρακτήρες εγκεφαλικά, να μην αφουγκραστούμε το περιβάλλον και τους παρτενέρ μας κι έτσι να περιορίσουμε τις επιλογές μας. Δεν μπορώ να ακούω από ηθοποιό την φράση «ο χαρακτήρας μου δεν θα έκανε ποτέ κάτι τέτοιο.» Δεν έχουμε ιδέα τι μπορεί να κάνει ο χαρακτήρας που έχουμε χτίσει αν δεν αφεθούμε σ’ αυτόν. Αν δεν αφεθούμε στην μάσκα του χαρακτήρα, δεν έχουμε ιδέα μέχρι που μπορεί να φτάσει.
Θεωρώ πως μέσα μας βαθιά όλοι ένα Θέμα έχουμε κι ένα Θέμα παίζουμε. Τώρα πως μεταφράζεται αυτό το θέμα ανάλογα με τον ρόλο κι ανάλογα με το έργο, επίκειται στον εκάστοτε σκηνοθέτη να το ανακαλύψει και να πάρει το ρίσκο να το χρησιμοποιήσει.
Δεν γνωρίζω. Από προσωπική πείρα θα πω πως όλοι οι δάσκαλοι και δασκάλες μου ήταν και είναι πάρα πολύ καλοί ηθοποιοί. Είναι μεγάλο το διακύβευμα όταν διδάσκεις. Ειδικά αν είσαι ηθοποιός και όχι σκηνοθέτης. Κανένας σπουδαστής και καμία σπουδάστρια δε ψαρώνει πια. Αν διδάσκεις τεστάρεσαι διαρκώς. Οι μαθητές θα έρθουν στις παραστάσεις σου να σε δουν να παίζεις. Πως θα δεχθούν να τους καθοδηγήσεις αν εσύ ο ίδιος δεν είσαι καλός;
Δεν πιστεύω στο ταλέντο. Δεν ξέρω τι είναι. Δεν μπορώ να το ορίσω. Πιστεύω στην δουλειά και μόνο στην δουλειά. Η τέχνη του ηθοποιού είναι χειρωνακτική. Είναι μια τέχνη μέσα από την οποία βρίσκεσαι σε μια διαρκή εξέλιξη. Εξέλιξη του σώματος, του μυαλού και κυρίως της καρδιάς. Εάν μέσα από την δουλειά υπάρχουν στο πλάι σου και οι κατάλληλοι καθοδηγητές, μπορείς να κάνεις θαυμαστά πράγματα.
Ποτέ μα ποτέ δεν πρόκειται να πω για κάποια ή κάποιον ότι δεν κάνει για το επάγγελμα. Εδώ δεν μπορώ να απαντήσω για τον εαυτό μου πάνω σ’αυτό το θέμα. Πως θα κρίνω τους άλλους. Εν δυνάμει όλοι κάνουν.
Μα εδώ έχουμε να κάνουμε με ανθρώπινες ψυχές. Δεν κάνουμε στείρα μεταφορά ύλης ακαδημαϊκού επιπέδου. Αν υπάρχει απόσταση, υπάρχει και ο φόβος της εμπλοκής.
Ασφαλώς και παρακολουθώ και την πορεία τους και τις επιλογές τους αλλά δεν νομίζω πως χρειάζονται καμία συμβουλή. Οι περισσότεροι ξέρουν καλά τι θέλουν και τι πρέπει να κάνουν για να καταφέρουν να το πετύχουν. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα που εγώ είμαι αυτός που ζητάω συμβουλή από εκείνους.
Οι ηθοποιοί είναι σαν σούπερ ήρωες. Πρέπει να ξέρουν να χορεύουν, να τραγουδούν, να είναι μορφωμένοι, να είναι καλλιεργημένοι, να έχουν φυσική κατάσταση επαγγελματία αθλητή, να γνωρίζουν ανθρώπινοι ψυχολογία, να έχουν φαντασία, να.., να.., να… Κάποιοι μπορεί να έχουν ήδη σε έναν βαθμό καλλιεργημένα αυτά τα χαρακτηριστικά πριν μπουν στην σχολή αλλά αποκλείεται να τα έχουν όλα. Και όλα καλλιεργούνται με δουλειά και τους κατάλληλους ανθρώπους να βοηθούν. Άρα όρεξη για δουλειά επί δέκα.
Νομίζω πως ο αριθμός των σπουδαστών σχετίζεται με τη ζήτηση αλλά όχι της αγοράς. Σχετίζεται με τη ζήτηση των σχολών. Οι σχολές είναι υπεράριθμες. Κι αυτό δε συνέβη επειδή ξαφνικά όλοι αποφάσισαν να γίνουν ηθοποιοί και κάπως έπρεπε να απορροφηθούν, αλλά επειδή όλοι αποφάσισαν ν’ ανοίξουν σχολές, εργαστήρια κτλ.
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Δεν γίνεται να μπεις στο ρόλο αβρόχοις ποσί. Πρέπει να βραχείς, κοινώς να τα κάνεις ξανά και ξανά μούσκεμα για να εκτεθείς πραγματικά και να φέρεις μια ατόφια, ολόφρεσκη ερμηνεία. Πιστεύω στη βαθειά βίωση του χαρακτήρα, στην ενσάρκωση κι όχι στη συναισθηματική απόσταση από το ρόλο και την “ανετίλα” που επικρατεί.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Όλοι σε όλα. Και κυρίως στα κόντρα. Σε αυτά που δεν “μας πάνε”. Αλλά ας κάνουμε και δίχως ενοχή εκείνα ακριβώς που μας ταιριάζουν σε κάθε εποχή.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Συμφωνώ απόλυτα. Το παιδαγωγικό χάρισμα δεν έχει καμία σχέση με το υποκριτικό. Ο πραγματικός παιδαγωγός διαθέτει ένα ξεχωριστό χάρισμα ν’ αγαπά, να υποστηρίζει ανθρώπους για να γίνουν καλύτεροι και φυσικά να οδηγεί τον κάθε μαθητή απαλά πίσω στον εαυτό του. Τα στοιχεία αυτά του ανθρωπισμού απουσιάζουν από πολλούς ηθοποιούς οι οποίοι νοιάζονται βασικά για την πάρτη τους.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Φυσικά και υπάρχουν άνθρωποι με μια κλίση προς τη σκηνή, αλλά όλα μα όλα έχουν να κάνουν με την προσωπική εργασία, με την πολύχρονη αφοσιωμένη εξάσκηση και με ένα βαθύ σκάψιμο στην ανθρώπινη φύση αλλά και στην αληθινή έγνοια του ηθοποιού για την κοινωνία που τον περιβάλλει.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Δεν έχω πει ποτέ τη φράση “δεν κάνει για το επάγγελμα” γιατί πιστεύω σ’ ένα “θέατρο του εφικτού” όπου όλοι, με σκληρή προπόνηση και με υποστηρικτικό πλαίσιο, μπορούμε. Όταν ακούω δε τη φράση “αυτός είναι τεράστιο ταλέντο” σκέφτομαι δυο πράγματα. Το καλοπροαίρετο: Αυτός έχει λιώσει στη δουλειά. Το κακοπροαίρετο: Αυτός είναι όφις και διπλωμάτης και είναι άριστος στο να ελίσσεται στο γνωστό σύστημα αυλοκολακείας, γλειψίματος και πληρωμένης κριτικής.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Χρειάζεται ένα δημιουργικό μείγμα: Όχι πολύ κοντά για να καείς όχι πολύ μακρυά για να παγώσεις. Μια νοητική και ψυχική εγγύτητα. Αλλά και μια απαραίτητη απόσταση για να μην αλλοιώνεται το κριτήριο και το αισθητήριο. Αλλά πάνω από όλα απαιτείται μια υγιής διαλεκτική κατά την οποία ο δάσκαλος εξαλείφει από το οπλοστάσιό του οποιοδήποτε ίχνος εξουσιομανίας και ο μαθητής αντίστοιχα οποιοδήποτε ίχνος δουλοπρέπειας. Συμπτωματικά η παράσταση που κάνω τώρα, “Καπράλος, τα πρώτα βήματα” για το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου έχει να κάνει με το αντικείμενο αυτής της συνέντευξης γιατί μιλάει για τις μεντορικές σχέσεις. Την διαλεκτική σχέση μεταξύ μαθητή και δασκάλου. Το πώς ένας δάσκαλος καθορίζει ένα παιδί. Το πώς όλοι οι άνθρωποι που συναντούμε είναι δάσκαλοι όλων.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Πιστεύω απόλυτα στην ελευθερία και τη χειραφέτηση μετά την αποφοίτηση ενός μαθητή. Το μέλλον φυσικά αποδεικνύεται ποικιλόμορφο: Με αρκετούς μαθητές έχουμε μείνει φίλοι, άλλοι έκαναν καριέρα, ξιπάστηκαν και χάθηκαν στις γνωστές δίνες του επαγγέλματος (καλάμι, ψώνιο, αχαριστία), ενώ με άλλους κρατάμε μια όμορφη μακροχρόνια σχέση αλληλοϋποστήριξης, συμβουλών και αμοιβαίας εκτίμησης.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Δεν θα τα βάλω με τη σειρά γιατί όλα είναι εξίσου σημαντικά: Συνέπεια. Φιλομάθεια. Ενσυναίσθηση. Επαναστατικότητα. Χιούμορ. Ενεργητική ακοή. Γενναιοδωρία. Αυτοανάφλεξη. Σωματικότητα. Μουσικότητα.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Μια μεγάλη μερίδα κριτικών τέχνης και δημοσιογράφων που αρθρογραφούν επί παντός καλλιτεχνικού επιμένουν σε τέτοια σχήματα ελαφρώς φασιστικά και ελιτίστικα: “Είναι πάρα πολλοί οι σπουδαστές”, “είναι πάρα πολλοί οι ηθοποιοί”, “είναι πάρα πολλές οι παραστάσεις”. Ας είναι όσοι είναι! Αφέτε τα παιδιά ήσυχα! Το θέατρο είναι ένα μαγικό εκφραστικό εργαλείο, οι νέοι πρέπει να δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους ελέυθερα μέσα στο πεδίο των επιθυμιών τους και η φοίτηση σε μια δραματική σχολή είναι μια εμπειρία που όποιος τη ζήσει καταλαβαίνει ότι του αλλάζει μια για πάντα τη ζωή και την οπτική για τον εαυτό του και τους άλλους. Ασχέτως αν τελικώς θα εξασκήσει το επάγγελμα.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος; Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Ας δοκιμάζουμε όλοι και ας εκφραζόμαστε όλοι. Μεγάλοι και μικροί. Σε ιδρύματα του κατεστημένου ή σε μικρά ανήσυχα θεατρικά στέκια. Εν τέλει αξίζουμε όλοι αυτό που λαμβάνουμε. Γιατί αυτό που λαμβάνουμε βρίσκεται σε ευθεία αναλογία με τη γενναιοδωρία μας, την εξάσκηση της αρετής, το ψάξιμο και το σκάψιμο. Αφέτε τα παιδιά ήσυχα. Αφέτε τα πεδία ανοιχτά…
* Ο
Κώστας Γάκης διδάσκει υποκριτική στην Αθηναϊκή Σκηνή, στους Μοντέρνους Καιρούς και στο Θέατρο των Αλλαγών.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΑΛΕΟΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Στο πλαίσιο της σωματο-ψυχικής εκπαίδευσης του ο ηθοποιός – σπουδαστής καλείται να αναπτύξει τα μέσα, ώστε να είναι σε θέση να βρίσκεται σε απόλυτη εγρήγορση και ενάργεια με στόχο να τοποθετεί τον εαυτό του στις συνθήκες του ρόλου. Αυτό εγείρει δυο καίρια ζητήματα – τι σημαίνει εαυτός/ είναι ένας ωκεανός από εμπειρίες και τα συναισθήματα που τις επενδύουν ή ένα σύστημα από αντανακλαστικά που έχει χτιστεί και ενδυναμωθεί σε μια σειρά από κοινωνικές συγκυρίες – τι σημαίνει θεατρική συνθήκη/ είναι κάτι που αντανακλά την αίσθηση μας περί καθημερινότητας ή η ανάδειξη των τεχνικών δυνατοτήτων των συντελεστών, μία αφηρημένη, καλλιτεχνική σύνθεση. Σε κάθε περίπτωση, κατά την περίοδο της μαθητείας του ο ηθοποιός οφείλει να προετοιμάζεται για παν ενδεχόμενο και όταν λειτουργεί ως επαγγελματίας να μπορεί να ενταχθεί σε ένα συγκεκριμένο αισθητικό σύνολο και να υποστηρίξει έμπρακτα μια σκηνοθετική (και κατ’ επέκταση πολιτική) θέση για τη φύση της πραγματικότητας.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Αν προϋποθέσουμε πως εργασία του ηθοποιού είναι να δημιουργεί μια απεικόνιση χαρακτήρα και όχι κάτι πιο αφηρημένο ή αποπροσωποιημένο ή χορικό, τότε θα ήταν ίσως σωστότερο να ανατρέξουμε στην ιστορία του θεάτρου. Μέχρι και τον Διαφωτισμό, ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ρολίστα και καρατερίστα είχε να κάνει με την μνημοτεχνική, την ικανότητα δηλαδή του ηθοποιού να μετατρέψει το κείμενο σε δραστική μνήμη σε συντομότατο χρονικό διάστημα, πολλές φορές και μέσα σε ελάχιστες ώρες. Αυτό σημαίνει πως ο καρατερίστας είναι σε θέση να απομνημονεύει μικρότερης έκτασης ρόλους τους οποίους επενδύει με έναν συγκεκριμένο τύπο που έχει κατακτήσει σε απόλυτη λεπτομέρεια και κάθε φορά ωστόσο στοχεύει στο να δείξει την ανατροπή του. Ο ρολίστας από την άλλη είναι μυημένος στους κανόνες της ρητορικής και είναι ικανός να βουτάει σε τεράστιες ποσότητες κειμένου, λειτουργώντας με τις αρχές της αντιθετικότητας και στοχεύοντας ως άλλος Πρωτέας στις αλλαγές του ρόλου από στιγμή σε στιγμή (προσδίδοντας έτσι την αίσθηση της αυθεντικότητας) και όχι τόσο στην ψευδαίσθηση πως ο ρόλος είναι ενιαίος ή έχει ένα «τόξο». Η αντίληψη αυτή περί ψυχολογικής συνέπειας προκύπτει από τον ρεαλισμό και μετά, δηλαδή είναι σχετικά πρόσφατη. Όπως και να ΄χει, το βασικό είναι ότι η τέχνη του θεάτρου απαιτεί ένα συνδυασμό από δεξιότητες και καλλιτεχνικές ευαισθησίες. Ο ρολίστας είναι εκτεθειμένος μοιραία χωρίς τον καρατερίστα και ο καρατερίστας είναι καταδικασμένος σε μία ατέρμονη ηθογραφία χωρίς τον ρολίστα.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Δάσκαλος στη σύγχρονη κοινωνία σημαίνει πως κάποιος έχει περάσει από εκπαίδευση παιδαγωγού ή έστω έχει κάποιες έμφυτες ικανότητες τις οποίες έχει ενδυναμώσει παρακολουθώντας κάποιους κύκλους μαθημάτων περί διδακτικών μεθόδων. Δάσκαλος δεν είναι αυτός που θα δείξει στον σπουδαστή πώς να παίξει ένα συγκεκριμένο ρόλο για να τον δείξει στις εξετάσεις, αλλά αυτός που θα μάθει στον σπουδαστή να μαθαίνει και να ερευνά διαρκώς. Αυτός που με δυο λόγια διδάσκει μεθοδολογία, μεθοδικότητα και όχι αυτός που μεταφέρει σπαράγματα μιας ασαφώς διατυπωμένης μεθόδου. Ειδικά μετά τις εξελίξεις των τελευταίων 30 ετών σχετικά με την αυτόνομη μάθηση και τη λειτουργία του εγκεφάλου, οι επαναστάσεις σχετικά με τον εγκέφαλο, τη γνώση και τη σχέση της με το σώμα είναι κατακλυσμιαίες και διαδέχονται ραγδαία η μία την άλλη. Ένας σύγχρονος παιδαγωγός οφείλει στον εαυτό του λοιπόν να είναι αν μη τι άλλο ενήμερος για τις εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας στον τρόπο αφομοίωσης της γνώσης, της ανάπτυξης της αυτενέργειας και συστηματικότητας του σπουδαστή και της ανατροφοδότησής του.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Χρειάζεται ένας συνδυασμός από αγαθές και δυσχερείς συνθήκες. Πρώτα από όλα, πρέπει να προηγηθεί η απόφαση ν’ αφοσιωθεί κανείς στη συνεχή παρατήρηση και την εξάσκηση των μέσων του με κίνδυνο να γίνει εμμονικός και φορτικός ή ίσως ανιαρός και δυσερμήνευτος στους γύρω του. Ένα βασικό χαρακτηριστικό του θεατρικού χώρου είναι η άμεση λήθη. Άρα ανάμεσα στους κινδύνους του επαγγέλματος, μεγαλύτερος είναι η επιτυχία που σε απομακρύνει από τις βασικές ανθρώπινες αρχές σου και ανάγκες σου. Το ταλέντο είναι η δεξιοτεχνία που επιβραβεύεται από την επαφή με το κοινό, είναι η ικανότητα του καλλιτέχνη να είναι ελκυστικός, να εξαργυρώνει την παρουσία του με την επιθυμία του κοινού να τον παρακολουθεί, να τον βοηθάει να συντηρείται και στην καλύτερη των περιπτώσεων, να τον παρακολουθεί πιστό όσο εξελίσσεται και μεταμορφώνεται με τα χρόνια. Άρα είναι ζωτικής σημασίας να βρεθούν οι σωστές συνθήκες που θα βοηθήσουν έναν νέο ηθοποιό να μπει δυναμικά στο επάγγελμα και απόλυτη σοβαρότητα στα πρώτα βήματα, γιατί εκεί θα βρεθούν τα πιο θεμελιώδη διδάγματα για την μετέπειτα σταδιοδρομία του. Τύχη, εγρήγορση, θάρρος και συνεχής εξάσκηση στην ομορφιά. Πάντα δοσμένος στην ομάδα απόλυτα και πάντα μοναχικός λύκος.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Δε θεωρώ πως είναι δουλειά του δασκάλου να κρίνει τους μαθητές του σε αυτό το επίπεδο. Βλέπεις τις προσπάθειες τους, παρατηρείς ακούραστα και προσπαθείς να στηρίξεις ό,τι πιστεύεις πως μπορεί να τους βοηθήσει στο μέλλον. Ποτέ κανείς δεν ξέρει τι θα ζητήσει το κοινό σε ένα, πέντε ή δεκαπέντε χρόνια. Ίσως να ξέρεις τι έχει ανάγκη η εποχή, αλλά αυτό είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα. Επίσης εδώ οφείλω να θίξω μια επικίνδυνη ισορροπία. Ο καθηγητής είναι κι αυτός άνθρωπος. Δεν είναι απίθανο το θυμικό του να τον οδηγήσει σε λάθος βήματα, συμπάθειες και αντιπάθειες. Πρέπει να αναπτύξει τεχνικές που θα τον βοηθήσουν να δυναμώσει όσους σπόρους έχει μέσα του ο μαθητής και μπορεί να τους αναγνωρίσει, όχι να κάψει το έδαφος για να μη μπορεί να φυτρώσει τίποτα, προσπαθώντας να αποδείξει την αυθεντία του σε μια τέχνη που πάντα δυναμίτιζε το κατεστημένο.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Πάντα υπάρχει το πλατωνικό πρότυπο της στενής σχέσης δασκάλου μαθητή που διαρκεί μια ζωή. Το εκπαιδευτικό σύστημα παρόλα αυτά δεν ευνοεί μια τέτοια αποκλειστική σχέση, καθώς κύματα περνούν οι νέοι σπουδαστές αντικαθιστώντας τους προηγούμενους και αφήνοντας πίσω τους εκπαιδευτές τους. Οι ανατολικοί έχουν εφεύρει τον ρόλο του μάστερ καθηγητή που παρακολουθεί τους σπουδαστές για ολόκληρη την τετραετία των σπουδών τους, ενώ στη δύση η έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων που αντιμετωπίζονται φροντιστηριακά, ως training. Όπως και να ΄χει πάντως, αποτελεί ίδιον του θεατρικού χώρου ο βραχυπρόθεσμος χαρακτήρας όλων των ανθρωπίνων επαφών, καθώς οι παραστάσεις εναλλάσσονται πολύ γρήγορα η μία την άλλη και οι συνάδελφοι χάνονται για να ξαναβρεθούν μετά από χρόνια ή και ποτέ. Έτσι βασικός άξονας των σχέσεων αυτών καταλήγει να είναι η μετάδοση τεχνικών παραδόσεων η οποία εξάλλου ξεπερνάει κάθε τυπικότητα.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Δεν υπάρχει κανόνας σ’ αυτό. Οι περισσότεροι σπουδαστές ακολουθούν τα προσωπικά τους ορμέμφυτα. Αρκετοί επιστρέφουν σε συγκεκριμένες στιγμές της καριέρας τους για να συμβουλευτούν τους παλιούς δασκάλους τους και λίγοι, ελάχιστοι επιθυμούν αποκλειστική σχέση δημιουργίας και συνεργασίας που να διαρκεί μέσα στα χρόνια. Σίγουρα η παρεμβατικότητα δεν βοηθάει. Πρέπει νωρίς να διαχωρίζουμε μέσα μας τη φροντίδα και τη συμβουλή από την παρέμβαση.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Φιλοπεριέργεια. Συστηματικότητα. Ζεστή και ευέλικτη φωνή. Δυναμικό σώμα. Συναίσθηση των αισθητικών του επιλογών. Ερωτισμό. Αθωότητα. Σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη. Ρυθμό. Χιούμορ. Σταθερότητα. Και συνέπεια (έγιναν 11…)
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Οι περισσότεροι δεν έρχονται στις σχολές για να γίνουν ηθοποιοί αλλά για να καλύψουν τα κενά της μόρφωσής τους σε σχέση με τον χειρισμό της ελληνικής γλώσσας αλλά και της ανατροφής τους από το οικογενειακό τους περιβάλλον σχετικά με την αυτονομία και την αυτενέργεια τους ως ενήλικα όντα. Εδώ μαθαίνουν να συνεργάζονται σε ομαδικό πλαίσιο, να αναλαμβάνουν ευθύνες, να κατανοούν πως μια παρατήρηση σε επαγγελματικό επίπεδο δεν αποτελεί προσωπική επίθεση και πώς να αντιμετωπίζουν δυναμικά τη διαχείριση του χρόνου τους.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος; Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Η υπερπληθώρα παραστάσεων είναι ένα κομμάτι του καπιταλισμού. Το θέατρο αποτελεί μορφωτικό μέσο, άρα ο μέσος θεατής δυνητικά γίνεται και δημιουργός θεαμάτων μέσης τεχνικής δυσκολίας. Αυτό ανοίγει την ψαλίδα, ασφαλώς, καθώς πλέον ως χειραφετημένος θεατής δεν ορίζεται αυτός που χρησιμοποιεί το θέατρο για ν’ αφυπνιστεί, αλλά αυτός που αντιγράφει αυτό που βλέπει για να παράξει κι άλλο θέαμα, με τη λογική ότι αυτή η τέχνη είναι απλή καθότι φυσική. Πάντως, ιστορικά μία παράσταση δεν κρατούσε ποτέ πάνω από δέκα μέρες και αποτελούσε σύνηθες φαινόμενο οι παραστάσεις να κατεβαίνουν μετά από μία ή ή δύο μέρες. Παρόλα αυτά, έργα που παίχτηκαν για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα επεβίωσαν και συνεχίζουν να ανεβαίνουν και στις μέρες μας. Ίσως να σκεφτεί κανείς πως αυτό που απομένει τελικά από το θέατρο δεν είναι η όψη αλλά η λογοτεχνία (και κάπως έτσι να δικαιωθεί ίσως όποιος κράτησε σημειώσεις από τα μαθήματα ποιητικής του Αριστοτέλη).
* Ο
Αντώνης Γαλέος διδάσκει υποκριτική στο Ωδείο Αθηνών, στη σχολή Δήλος και Βογιατζή-Τράγκα.
ΣΙΜΟΣ ΚΑΚΑΛΑΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Απο την αρχαιότητα η υποκριτική εκφράζεται μέσα απο δύο είδη λειτουργίας που έχουν να κάνουν με την ίδια την φύση του πράγματος και που ξεκινούν απο μια καθαρά βιολογική ιδιαιτερότητα του ανθρώπινου όντος. Το ένα είναι η ενσάρκωση (το ακούμε και ως ταύτιση) και το άλλο η απενσάρκωση (η απόσταση απο το πρόσωπο που υποδύομαι) , αναπτύσονται καμια φορά αφελείς απόψεις γύρω απ’ αυτό το θέμα. Μου φαίνεται σα να συζητάμε ακόμα για το αν η Γη είναι επίπεδη ή σφαίρα. Ο ηθοποιός εχει μια διπλή υπόσταση στη σκηνή, το να το αποκαλύπτει ή όχι αποτελεί επιλογή που ορίζεται απ’ αυτό που θέλεις να πετύχεις.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Μ’ αρέσουν πολύ οι ηθοποιοί που μπορούν να ανταποκρίνονται σε όλα. Ναι, θα ήθελα ο ηθοποιός να είναι ηθοποιός και όχι κάποιος που εξιδικεύτηκε να παρουσιάζει μια σκηνική εκδοχή του εαυτού του (έτσι κι αλλιώς είσαι ο εαυτός σου) ή ένα πράγμα που έχει μάθει να κάνει. Θέλω να βλέπω τον άλλο να κινδυνεύει να εκτίθεται. Ν’ αστοχεί, να ψαχνει, αλλιώς για μένα δεν έχει νόημα η υποκριτική. Από κει και πέρα παλι είναι θέμα προτεραιοτήτων και προτιμήσεων. Αν κάτι λειτουργεί, απλά λειτουργεί.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Συμβαίνει φυσικά και όχι σπάνια, αλλα δεν πιστεύω πλεον στα κλισέ της πιάτσας. Ειναι δυο διαφορετικές δουλειές, η μια σίγουρα δεν αποτελεί εισιτήριο για την άλλη. Δάσκαλος στο θέατρο σημαίνει για μένα μεθοδολογία, είναι το μόνο πράγμα που μπορείς πραγματικά να διδάξεις. Τα υπόλοιπα αγγίζουν καπως τα όρια ενός φαντασιακού επιπέδου και μιάς υποκειμενικότητας που δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Ναι, το ταλέντο… Αυτη η κακοποιημένη λέξη που με συνοπτικές διαδικασίες πλέον απορίπτεται. Χρειάζεται λέει σκληρή δουλειά και θέληση. Ας είναι. Ξέρεις πλέον μπορείς να κάνεις τις πιό εκπληκτικές σπουδές στον κόσμο (αν έχεις χρήματα βέβαια αλλιώς ξέχνα το από τώρα), αλλα και πάλι θα αναμετρηθείς με τη σκηνή και εκεί θα φανεί όλο. Προσωπικά δεν κοιτάω ποτέ βιογραφικά. Ξέρω οτι είναι όλα ψέματα, ή τουλάχιστον περιμένω να δω αν επαληθεύονται στη σκηνή. Ταλέντο, δηλαδή η έμφυτη και η πέραν του συνηθισμένου ικανότητα-δεξιότητα ενός ατόμου σε κάτι με το οποίο ασχολείται για πρώτη φορά. Απο κεί και πέρα αν θες αυτό το κάτι ν’ ασχοληθεί και αυτό μαζί σου θέλει καλλιέργεια, τεχνική, επιμονη, υπομονή, δάκρυα, απίστευτο κόπο και αναζήτηση. Ναι φυσικά χρειάζεται χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι μονοδρομος για την επιτυχία.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Οχι δεν μου έχει τύχει κάτι τέτοιο αν και δεν μπορώ να το αποκλείσω ότι συμβαίνει. Δεν μπορώ να ξέρω αν μια έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρος εκτοξεύσει ακτινοβολία γάμμα και έτσι ο μαθητής αυτος μεταλλαχθεί ξαφνικά, υπάρχουν όμως πάντα ενδείξεις, είτε για το ένα είτε για το άλλο. Αυτό που μου έχει συμβεί ωστόσο είναι παιδιά που μπορούσαν να κάνουν πράγματα και ήταν για Χ λόγους αδρανή ξαφνικά ν’ αρχίσουν να δουλεύουν και ν’ αναπτύσονται. Όπως και το αντίστροφο. Το αν κάνει κάποιος για το επάγγελμα και αν τελικά το κάνει επάγγελμα είναι άσχετα μεταξύ τους.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Οι ρόλοι πρέπει να είναι διακριτοί, είναι μέσα στην διαδικασία της μάθησης. Καταρχήν θα πρέπει να αντιμετωπίζεις όλους και όλες ισότιμα, να μην κάνεις διακρίσεις και να είσαι έτοιμος για το οτιδήποτε. Έχεις να κάνεις με ανθρώπινα πλάσματα που ακολουθούν μια πολύ ευαίσθητη διαδικασία και το θέατρο είναι ένας χώρος όπου εύκολα μπορούμε να πάρουμε στα σοβαρά τον εαυτό μας και να φανταστούμε ότι αυτό που κάνουμε αξίζει τόσο ώστε να δικαιολογεί την υποτίμηση μιας προσωπικότητας.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Αυτό εξαρτάται απο τον ίδιο τον μαθητή, αν εκδηλώσει μια τέτοια ανάγκη εγώ είμαι εκεί. Προσπαθώ πάντα να μην συμβουλεύω, αλλα να παροτρύνω τον μαθητή / μαθήτρια ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του/της και τη διαφορετικότητα του/της. Ελπίζω κάποιες φορές να τα έχω καταφέρει.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Να μην έχει την εντύπωση ότι θα του χαριστεί κατι μόνο και μόνο επειδή το επιθυμεί. Από κει και πέρα τα υπόλοιπα τα βρίσκουμε.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Είναι ο λόγος που υπάρχει τόσο μεγάλη θεατρική παραγωγή και είναι πολλοί οι παράγοντες που οδηγούν σ’ αυτήν την έξαρση. Όλα έχουν αλλάξει και αυτά που ακόμα κρατιούνται στο πριν θα αλλάξουν οσονούπω. Ας μην γινόμαστε νοσταλγοί ενός παρελθόντος, όπου όλα ήταν καλύτερα. Για μένα το πιό ανησυχητικό είναι οι εκατοντάδες δάσκαλοι που διδάσκουν γνώσεις απο διήμερα σεμινάρια που κάπου τσάκωσαν χωρίς καλά – καλά να το έχουν κατακτήσει οι ίδιοι. Είναι η εποχή που δεν χρειάζεται πια να εχεις χρόνια εμπειρίας ή δεξιότητες ή γνώσεις. Αρκεί να επιθυμείς κάτι και να συμπεριφέρεσαι σα να το έχεις.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος. Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Δεν γίνεται να αντιμετωπιστεί. Και δεν ξέρω και γιατί να αντιμετωπιστεί. Όλα μετατοπίζονται προς την κατευθυνση που ορίζεται πλέον απο την απήχηση που έχει κάτι μεσα στα κοινωνικά δίκτυα. Δεν υπήρξαν ποτέ σταθερές δομές σ’ αυτήν τη χώρα για να μπορούν να αντιμετωπίστούν οι τάσεις ισοπέδωσης που παρατηρούνται αυτήν τη στιγμή. Απο δώ και πέρα απλά παρακολουθούμε την αυξανόμενη ταχύτητα σχεδόν ανήμποροι, περίπου όπως παρακολουθούμε την κλιματική κρίση να κλιμακώνεται μπροστά στα έκπληκτα και γεμάτα ανησυχία μάτια μας. Η ελεύθερη αγορά πλέον αποφασίζει της τύχες τις ανθρωπότητας και τα συμπτώματα είναι παντού. Το θέατρο είναι ένας ακόμα χώρος που εμφανίζεται αυτό, είμαστε ένας πολιτισμός καταναλωτών υλικών και πνευματικών προιόντων. Και ως καταναλωτές είμαστε διαρκώς πεινασμένοι και ανικανοποίητοι, τα καλύτερα πιάτα είναι αυτά που δεν φάγαμε ακόμη, παράγονται πολλά περισσότερα απ’ αυτά που μπορούμε να καταναλώσουμε και είναι φυσικό να καταλήγουν στη “χωματερή”. Δεν υπάρχει λύση και ίσως θα ήταν έντιμο να σταματήσουμε να αναρωτιόμαστε για το πού πάμε. Νομίζω οτι ξέρουμε όλοι μας πολύ καλά που πάμε, πάμε όμως, γιατί είμαστε όλοι μαζί και αυτό μας δίνει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Ο
Σίμος Κακάλας διδάσκει υποκριτική στη Δήλο, στον Πειραϊκό Σύνδεσμο και από τη νέα σεζόν στο ΚΘΒΕ.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΥΡΟΓΕΩΡΓΙΟΥ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Ο κάθε συγγραφέας έχει σίγουρα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης. Εμένα προσωπικά μου αρέσει με την αρχική μελέτη του κειμένου, να γίνεται έρευνα πάνω στην ζωή και την εποχή του συγγραφέα. Ο ηθοποιός κατά την άποψη μου οφείλει να έχει πολιτική άποψη και να υπηρετεί τον ρόλο του έχοντας επίγνωση των θεμάτων του έργου. Επομένως το ζήτημα δεν είναι το κατά πόσο ένας ηθοποιός ταυτίζεται ή όχι με τον ρόλο του, αλλά κατά πόσο αντιλαμβάνεται την κοινωνική σημασία του έργου στο οποίο παίζει, την αναγκαιότητα του ρόλου του μέσα σ’ αυτό και αν τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται ο συγγραφέας τον παρακινούν να διευρύνει τις γνώσεις του.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Γενικά είναι ωραία να δοκιμάζεις καινούρια πράγματα. Το δύσκολο δεν είναι να παίξεις έναν ρόλο που δεν σου πηγαίνει. Το δύσκολο είναι να μπορέσεις να καταλάβεις έναν χαρακτήρα πολύ διαφορετικό από εσένα στις αντιλήψεις του και στον τρόπο που σκέφτεται και πράττει. Κι αυτό είναι μια πολύ ωραία πρόκληση.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Σαν μαθητής έχω συναντήσει και τις τρεις παραλλαγές αυτής της άποψης. Καλούς δασκάλους που δεν ήταν απαραίτητα καλοί ηθοποιοί, καλούς και στην διδασκαλία και στην υποκριτική και κακούς δασκάλους που ήταν πολύ καλοί ηθοποιοί. Νομίζω πως ένας μαθητής πρέπει να είναι ανοιχτός, να παρατηρεί και να παίρνει από τον καθένα ό,τι του είναι ωφέλιμο. Στην πραγματικότητα δεν θεωρώ πως υπάρχει πραγματικά κακός δάσκαλος, εκτός από όποιον θέλει οι μαθητές του να τον έχουν ανάγκη και να λειτουργούν σαν αυλικοί γύρω του.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Μπορεί το ταλέντο να είναι μια πόρτα που ανοίγει μετά από πολλή δουλειά. Στην σχολή έχω δει πολλά παιδιά να “ξεκλειδώνονται” στο τρίτο έτος και να αποκαλύπτουν ικανότητες που δεν φαίνονταν να έχουν εξ’ αρχής. Η δουλειά δεν είναι ποτέ ανάλογη των αποτελεσμάτων. Γι’ αυτό και πρέπει κανείς να δουλεύει με πειθαρχία για πολύ καιρό και χωρίς να περιμένει αποτελέσματα και μια μέρα μαγικά η πόρτα ανοίγει. Φέτος παρουσιάσαμε στην σχολή “Αρχή” της Νέλλης Καρρά τις πτυχιακές εξετάσεις του 3ου έτους, στο δικό μου μάθημα, πάνω σε τρία έργα του Μολιέρου. Τον “Κατά φαντασίαν ασθενή”, τον “Ταρτούφο” και τις “Σοφολογιότατες”. Και είμαι πάρα πολύ χαρούμενος γιατί όλοι ανεξαιρέτως οι σπουδαστές αναμετρήθηκαν, ο καθένας με τις δικά του ζητήματα και αναλαμβάνοντας οι ίδιοι τις σκηνοθεσίες, τα σκηνικά και τα κοστούμια, παρουσίασαν τρεις παραστάσεις που ξεπέρασαν τις προσδοκίες μου.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Γενικά προσπαθώ να μην έχω σταθερή άποψη για τους μαθητές και να μη βάζω ταμπέλες. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος μπορεί να σ’ εκπλήξει.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Δεν πιστεύω πως υπάρχει συγκεκριμένος κανόνας απόστασης στη σχέση μαθητή – δασκάλου. Θεωρώ ότι, σε ένα μάθημα όπως και σε μια πρόβα, την απόσταση την ορίζει ο σεβασμός και η επίγνωση της δουλειάς που έχουμε έρθει να κάνουμε. Πάντως ένα είναι σίγουρο, η καλή και φιλική σχέση δεν συνεπάγεται και καλά αποτελέσματα και το αντίθετο.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Προσπαθώ όσο μπορώ, με τα μέσα που έχω, να βοηθώ και να κρατάω επαφή με μαθητές στους οποίους πιστεύω. Είμαι πολύ χαρούμενος για την φετινή συνεργασία που είχα στο “Φτερωτό άλογο” στο Μέγαρο Μουσικής με δύο μαθητές της σχολής της Νέλλης Καρρά που μόλις αποφοιτήσαν, την Ειρήνη Κωνσταντίνου και τον Μιχάλη Βρεττό. Ήταν πολύ ωραία η συνεργασία που είχαν με εμπειρότερους ηθοποιούς και τα αποτελέσματα που είχαν στην παράσταση ήταν εξαιρετικά.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Ευγένεια, αντίληψη, πάθος για αναζήτηση, πειθαρχία, να είναι ανοιχτός στην επικοινωνία με όποιον συνεργάζεται πάνω στην σκηνή, να έχει την διάθεση να επεξεργαστεί νέες αντιλήψεις, να είναι δεκτικός στην αλλαγή, ν’ αντιλαμβάνεται την έννοια της ευθύνης, να τον ενδιαφέρει η εξέλιξη των εργαλείων του και να είναι πάντα διαθέσιμος και θετικός.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές);
Η ανάγκη τουν ανθρώπων να έρθουν σε επαφή με την τέχνη της υποκριτικής, αρχικά δεν έχει σχέση με την προσφορά και τη ζήτηση του επαγγέλματος. Έχει να κάνει με μια ανάγκη να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους. Από εκεί και πέρα για τον κάθε σπουδαστή, στην διάρκεια της φοίτησης γίνεται σταδιακά καθαρότερο το αν θέλει πραγματικά να ασχοληθεί με το επάγγελμα του ηθοποιού, καθώς γίνεται αντιληπτό το ποσοστό της αφοσίωσης και της δουλειάς που απαιτεί.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος. Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Προσωπικά δεν μ’ απασχολεί ο αριθμός των παραστάσεων συνολικά, όσο ο αριθμός των παραστάσεων που έχουν πολιτική αναζήτηση και ανοίγουν διάλογο στα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα. Θα πρέπει τέλος να πω ότι αυτή τη στιγμή δουλεύοντας πάνω στο Κόντρα στην ελευθερία του Εστέβα Σολέρ, εκτός από την συνεργασία που έχω με εξαιρετικούς ηθοποιούς, την Σύρμω Κεκέ και τον Γιώργο Παπανδρέου, καθώς και με τον χρόνια συνεργάτη μου Σεραφείμ Ράδη, έχω την τύχη να συνεργάζομαι και με δύο επίσης σπουδαίους ηθοποιούς, την Κάτια Γέρου και τον Νίκο Νίκα που τυχαίνει να είναι καθηγητές υποκριτικής και μάλιστα από τους πολύ καλούς, που αγαπάνε πολύ την δουλειά τους. Αυτό που μου έχει κάνει εντύπωση είναι η αθωότητα και η εμπιστοσύνη με την οποία έχουν μπει σ’ αυτήν τη δουλειά. Αυτό με κάνει να σκέφτομαι ότι ένας καλός δάσκαλος είναι πάντα πρόθυμος να γίνεται ξανά μαθητής και ν’ ανακαλύπτει πράγματα από την αρχή. Αυτό φυσικά είναι και ο καλός ηθοποιός.
Ο
Βασίλης Μαυρογεωργίου διδάσκει υποκριτική και αυτοσχεδιασμό στη σχολή της Νέλλης Καρρά, “Αρχή” από την οποία και αποφοίτησε ως ηθοποιός, καθώς και στο Θέατρο των αλλαγών. Η πρώτη φωτογραφία που χρησιμοποιήθηκε στη συνέντευξη είναι της Χριστίνας Δενδρινού.
ΛΙΛΛΥ ΜΕΛΕΜΕ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Θεωρώ πως ο ηθοποιός οφείλει να είναι παρών και αληθινός πάνω στην σκηνή. Να έρχεται αντιμέτωπος με μια οργανική ροή, συναισθηματική, ψυχολογική και διανοητική, να πιστεύει σε μια προτεινόμενη συνθήκη και να βουτάει με τόλμη στο σύμπαν του κάθε έργου με το οποίο συναντιέται. Δεν πιστεύω στις ταμπέλες ούτε και στις κατηγοριοποιήσεις. Έτσι κι αλλιώς το κάθε υλικό είναι διαφορετικό και αναζητά άλλο κλειδί εισόδου. Σε κάθε περίπτωση όμως το ζητούμενο είναι πάντα ένα και αυτό δεν είναι άλλο από την αλήθεια.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Το ιδανικό θα ήταν ένας ηθοποιός να μπορεί να ανταποκριθεί σε πολλές διαφορετικές συνθήκες και ποιότητες. Διότι έτσι κι αλλιώς ένας άνθρωπος εμπεριέχει μέσα του τα πάντα. Το καλό και το κακό, είναι νέος ωριμάζει και κάθε ηλικία όπως και κάθε ψυχική κατάσταση έχει τη γοητεία της. Διαφωνώ με την τυποποίηση συγκεκριμένων ανθρώπων μόνο σε κωμικούς ή σε δραματικούς ρόλους. Ένας καλός ηθοποιός μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικός και αληθινός σ’ όλα τα είδη.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Το να είναι κάποιος ταλαντούχος και ικανός ηθοποιός σαφέστατα δεν σημαίνει πως θα μπορεί να είναι και καλός δάσκαλος. Η ικανότητα του δασκάλου, δηλαδή η παιδαγωγική ικανότητα, δεν εστιάζει μόνο στο ταλέντο ή στη μέθη της σκηνής, αλλά απαιτεί πολλές γνώσεις ψυχολογίας, ικανότητα μετάδοσης και οργάνωσης της γνώσης με τέτοιο τρόπο ώστε να δώσεις στους μαθητές υλικά, εργαλεία που θα μπορούν να τους εφοδιάσουν και να τους κάνουν ικανούς ν’ ανταπεξέλθουν σε όλες τις συνθήκες και σε όλες τους τις συναντήσεις με διαφορετικά είδη σκηνοθετών.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Δυσκολεύομαι να ορίσω ακριβώς τι είναι το ταλέντο. Αν είναι θείο χάρισμα, δώρο από τη φύση που σ’ προικίζει μ’ αυτό. Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις αυτές. Οι πλειοψηφία των ηθοποιών που διαπρέπουν στην καριέρα τους βασίζονται κυρίως στην αδιάκοπη μελέτη τους, στην πολλή δουλειά, στην εξάσκηση και στην εξέλιξη των μέσων τους και των εργαλείων τους. Δηλαδή όχι μόνο της σωματικής τους και φυσικής τους κατάστασης, αλλά και τη γνώση και τη συνεχή μελέτη και σπουδή με στόχο την εξέλιξη.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Κανείς δεν μπορεί να είναι απόλυτος σίγουρος για τίποτα. Πολλές φορές η ζωή μας εκπλήσσει ευχάριστα ή και δυσάρεστα. Βεβαίως και υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που ξεκίνησαν πιο αδύναμοι και στην πορεία με πολύ σκληρή δουλειά κατάφεραν να ανατρέψουν όλα τα προγνωστικά και το αντίθετο. Για μένα η μεγαλύτερη παγίδα είναι να επαναπαυτεί κάποιος σε ένα χάρισμα και να σταματήσει να δουλεύει. Ένας ηθοποιός χρειάζεται αδιάκοπη δουλειά και πίστη σ’ έναν στόχο.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι; Επίσης πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Δεν μπορώ να μιλήσω με κανόνες. Παρόλα αυτά, αυτό που μπορώ να πω σίγουρα είναι πως προσπαθώ να είμαι όσο πιο κοντά μπορώ στους μαθητές μου γίνεται ακριβώς, γιατί και εγώ είμαι ενεργή στο χώρο και σίγουρα θέλω να παρακολουθώ στενά την εξέλιξη τους. Να τους θαυμάζω, να τους καμαρώνω και να αισθάνομαι περήφανη για εκείνους είμαι εκεί σε ό,τι χρειαστούν. Βεβαίως μου έχει τύχει πολλές φορές να μου ζητηθεί κάποια βοήθεια ή συμβουλή μου για κάτι και είμαι εκεί για να τη δώσω πρόθυμα.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Ένας ηθοποιός χρειάζεται να έχει σίγουρα προσήλωση, αυταπάρνηση, δουλειά, μελέτη, πίστη σε ένα στόχο και ταπεινότητα. Αντίθετα πρέπει να μην τον διακατέχει έπαρση, αλαζονεία και ναρκισσισμός που είναι δυστυχώς μεγάλο δέλεαρ και παγίδα για πολλούς ηθοποιούς, οι οποίοι καταλήγουν να φλερτάρουν μ’ αυτά. Υπάρχει κάτι πολύ εξωστρεφές στη δουλειά μας και η ανάγκη του να γίνεις αποδεκτός. Όμως αυτό δεν πρέπει να σε εμποδίζει από το να προχωράς και να μην πάψεις ποτέ να αμφισβητείς τα κεκτημένα σου.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Η ανάγκη των ανθρώπων να εκφραστούν και να ακολουθήσουν το όνειρο τους σίγουρα δεν μπορεί να μπει σε περιορισμό. Θα ωφελούσε πάρα πολύ να αναβαθμιστεί η θεατρική παιδεία στην Ελλάδα και να δημιουργηθεί αυτό που είναι εδώ και αρκετά χρόνια ζητούμενο, ένα είδος Θεατρικής Ακαδημίας. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει κάποιον που αγαπά το θέατρο και θέλει να εκφραστεί μέσα από αυτό, να το σπουδάσει και να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα. Προσωπικά θεωρώ ότι μεγαλύτερη σημασία και από τη σχολή, έχει η συνάντηση με ενδιαφέροντες ανθρώπους, με Δασκάλους με το Δέλτα κεφαλαίο, που μπορούν πραγματικά να σε καθορίσουν και να σε συνοδέψουν σε όλη σου την υπόλοιπη καλλιτεχνική ζωή.
Η Λίλλυ Μελεμέ διδάσκει υποκριτική στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, στην Αθηναϊκή Σκηνή και στη Σχολή Θεοδοσιάδη.
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΟΣΧΟΛΙΔΑΚΗΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Νομίζω ότι ο ηθοποιός πρέπει μέσα από την επώδυνη διαδικασία της πρόβας να προσπαθεί να ταυτιστεί όσο περισσότερο γίνεται με τον ρόλο που καλείται να υποδυθεί. Στην περίπτωση αυτή, θεωρώ χρήσιμη την “απόσταση” που στοχεύει στον αυτοέλεγχο του ηθοποιού, στην πειθαρχημένη ερμηνεία του ρόλου του με βάση την πρόβα και τη συνεργασία με τον υπόλοιπο θίασο. Η εν πολλοίς παρεξηγημένη “αποστασιοποίηση”, αποτελεί μια εξαιρετικά χρήσιμη προσέγγιση του ρόλου, όταν εφαρμόζεται από γνώστες της μεθόδου αυτής. Συχνά η μέθοδος της “αποστασιοποίησης”, όταν δεν εφαρμόζεται με γνώση, καταλήγει να είναι ακραία “δηθενιά” ή ακραία ανυπαρξία με βαθιά χασμουρητά. Ναι, σε όλες τις μεθόδους, όταν εφαρμόζονται με γνώση και αισθητική.
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Νομίζω πως είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και χρήσιμο να εκπαιδεύεται ο ηθοποιός σε όλα τα είδη θεάτρου, ανεξαρτήτως φυσίκ ή διάθεσης. Συχνά, είναι αδύνατον για κάποιους να υπηρετήσουν ένα είδος Θεάτρου γιατί δεν το επιτρέπουν οι σωματικές ή φωνητικές τους ικανότητες όπως π.χ στο Αρχαίο Δράμα ή στο Μιούζικαλ. Συνοψίζοντας η θεατρική παιδεία πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα είδη Θεάτρου αλλά η πορεία που τελικά θ’ ακολουθήσει ο ηθοποιός εξαρτάται από τις επιλογές του, την τύχη ή την αγωνία του μεροκάματου.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Πράγματι οι ικανότητες ενός Ηθοποιού δεν τον κάνουν αυτομάτως και καλό Δάσκαλο. Η διδασκαλία απαιτεί και άλλα προσόντα, όπως η μεταδοτικότητα, η υπομονή, η μεθοδικότητα που δεν υπάρχουν υποχρεωτικά σ’ έναν καλό Ηθοποιό. Μακάρι οι Δάσκαλοι να είναι και καλοί Ηθοποιοί. Θα ήταν το ιδανικό.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Η σφοδρή ερωτική επιθυμία να γίνει κάποιος Ηθοποιός είναι μια καλή αφετηρία. Ο ερωτευμένος είναι και δοσμένος απόλυτα, είναι διατεθειμένος να κάνει τα πάντα για τον Ερωτα της Τέχνης του. Αν ο σφοδρός του Έρωτας στο Θέατρο συνδυαστεί με πειθαρχία, σκληρή δουλειά και στόχο, τότε υπάρχουν ισχυρές πιθανότητες να τα καταφέρει. Η έννοια του “ταλέντου” είναι μια ισχυρά αμφιλεγόμενη έννοια με έντονα μεταφυσικά χαρακτηριστικά. Η ίδια η ερωτική επιθυμία να κάνεις Θέατρο με όλη σου τη ψυχή, ν’ αφιερώσεις τη ζωή σου σ’ αυτό, είναι ταλέντο.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Συμβαίνει πολλές φορές, να συγκεντρώνει κάποιος όλα τα στοιχεία που θα του έδιναν τη δυνατότητα να κάνει Θέατρο και να μην τα καταφέρνει τελικά αλλά και το αντίθετο. Ομως, το κρίσιμο ερώτημα εδώ είναι πώς μετριέται το κριτήριο της επιτυχίας. Αν το μετράμε με κριτήρια π.χ την αναγνωρισιμότητα ή τα χρήματα που κερδίζεις ή κάτι τέτοιο, τότε τα κριτήρια είναι λανθασμένα και παραπλανητικά. Υπάρχουν Ηθοποιοί, που αγωνίζονται με ήθος και συνέπεια στο Θέατρο κι ας μην έγιναν ποτέ γνωστοί κι ας μην έβγαλαν ποτέ πολλά λεφτά απ’ τη δουλειά τους. Νομίζω ότι ένα πιο λογικό κριτήριο που μετρά την καριέρα ενός Ηθοποιού είναι να βρίσκεσαι στο Θέατρο με συνέπεια, να ζεις απ’ τη δουλειά σου και να είσαι ευτυχισμένος που υπάρχεις σ’ αυτήν τη δουλειά.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Ο Δάσκαλος πρέπει να είναι φίλος, μεγάλος αδελφός, πατέρας για τους μαθητές του μέσα στην τάξη και έξω απ’ αυτήν. Ο καλός Δάσκαλος γνωρίζει να θέτει τα όρια ανάμεσα στην αγάπη και στην σκληρή δουλειά.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Εξακολουθώ να παρακολουθώ την πορεία των μαθητών μου και μετά την αποφοίτηση τους μ’ ενδιαφέρον και αγάπη. Συμβουλεύω, όταν μου ζητηθεί, βοηθώ στην εξεύρεση εργασίας όταν μπορώ, δεν παρεμβαίνω χωρίς να μου ζητηθεί. Όπως σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, η σχέση Δασκάλου και μαθητή πρέπει να είναι αμφίδρομη.
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Ο μαθητής πρέπει να έχει: – Διαθεσιμότητα – Εσωτερικότητα – Πειθαρχία – Στόχο – Αγάπη στην γνώση – Συνεργατικό πνεύμα – Ανατρεπτική διάθεση – Αυτογνωσία – Επαγγελματισμό και συνέπεια – Ήθος.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Το Θέατρο, οι Τέχνες γενικότερα προσελκύουν ένα μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων και η επιθυμία τους είναι σεβαστή. Κάποιες φορές η βιτρίνα, το λούστρο του θεάματος τραβάει κόσμο. Αλλες φορές ο αλλοπρόσαλλος επαγγελματικός προσανατολισμός στην ελληνική κοινωνία, δημιουργεί προσδοκίες για εξασφάλιση, που βέβαια διαψεύδονται. Οι υποψήφιοι είναι πολλοί, όμως η ίδια η σκληρή οικονομική πραγματικότητα του Θεάτρου κρατάει τελικά τους αποφασισμένους.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος; Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Στην κοινωνία της ελεύθερης αγοράς δεν είναι δυνατόν να μπει κανένας περιορισμός στην πληθώρα των παραστάσεων. Είναι ένα φαινόμενο που θα πρέπει να μας προβληματίσει βαθιά για το παρόν και για το μέλλον όχι μόνο του Θεάτρου αλλά και του τόπου μας γενικότερα. Σ’αυτήν την απέραντη πια θεατρική αγορά όπου ανθίζουν κάθε λογής λουλούδια, όπου απουσιάζουν οι στοιχειώδεις κανόνες επαγγελματισμού και αξιοπρέπειας, ας κάνει ο καθένας με επαγγελματισμό, αξιοπρέπεια, αισθητική και γνώση ό,τι καλύτερο μπορεί. Ας κάνει ο καθένας τη δουλειά του σωστά και με πάθος … Ισως αυτό να είναι με Καβαφικούς όρους “μια, κάποια, λύσις” …
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΡΑΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Να ξεκαθαρίσουμε αρχικά κάτι – όπως και σχεδόν όλα όσα αφορούν την Τέχνη της υποκριτικής! Μην ψάχνετε για απαντήσεις – ταμπέλες – κανόνες – συνταγές…!!! Δυστυχώς δεν υπάρχει το κατάλληλο λεξιλόγιο, εκείνη η ειδική ορολογία – εργαλείο για να μπορέσει να περιγράψει κάποιος τη δουλειά – τέχνη του ηθοποιού!!! Αυτό, λοιπόν, αφορά τον κάθε ηθοποιό αναλόγως με την προσωπικότητα και την μέθοδο-τεχνική που τον βοηθά κάθε φορά να φτάσει σ’ αυτό που έχει βάλει στόχο! Εξαρτάται επίσης από τον συγγραφέα, τον σκηνοθέτη ή ακόμα και σε ποια φάση της διαδικασίας βρίσκεται… Γενικά πιστεύω πως υπάρχουν τόσες μέθοδοι υποκριτικής, όσες και ηθοποιοί…
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φιζίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Καλό θα ήταν να μπορεί (δεν ξέρω αν πρέπει) να προσπαθεί να δοκιμάζει και να δοκιμάζεται σε διάφορους ρόλους ασχέτως φιζίκ ή χαρακτήρα κλπ… Υπάρχει, ξέρεις, στο θέατρο κι εκείνο το μαγικό στοιχείο της μεταμόρφωσης που αρχίζει να εκλείπει πια από τις νέες αισθητικές-σκηνοθετικές-υποκριτικές προσεγγίσεις.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Υπάρχει πράγματι αυτός ο …”αστικός μύθος”!!! Δε ξέρω! Πολύ πιθανόν. Έχω προσωπικές εμπειρίες που τεκμηριώνουν ή αναιρούν την μια ή την άλλη άποψη! Σίγουρα όμως το να προσπαθήσεις να “διδάξεις” την Υποκριτική χρειάζεται πιστεύω και κάποιες παραμέτρους καθαρά εκπαιδευτικές, πέρα από το οποιοδήποτε ταλέντο ή εμπειρία.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
“Ταλέντο”; χαίρομαι που το χρησιμοποιείς κι εσύ με “εισαγωγικά”. Ναι…αν υπάρχει – ό,τι κι αν σημαίνει – καλοδεχούμενο! Το σίγουρο όμως είναι ότι δεν φτάνει! Ούτε και η επιθυμία μόνη για κάποιον να “γίνει ηθοποιός”! Η δουλειά και μόνον η δουλειά θα μας οδηγήσει κάπου και θα μας προσφέρει τη συνέχεια! Φυσικά όλα εξαρτώνται από το πόσα και τι ζητάει καθένας μας από αυτό που εννοεί όταν λέει την φράση: “Είμαι ηθοποιός”…!!
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης: Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Φυσικά…Μόνο που θα σε παρακαλούσα αυτό το “δάσκαλος” να μην το χρησιμοποιούμε τόσο συχνά κι εύκολα! Είχα την τύχη στη ζωή μου να γνωρίσω αληθινούς Δασκάλους για να νιώσω τι σημαίνει αυτή η λέξη. Προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου κάτι σαν… εκπαιδευτή /προπονητή…Σαν κάποιον που λόγω εμπειρίας (μάλλον παρά Γνώσης – και τι σημαίνει αυτό στ’ αλήθεια;) προσπαθεί να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες της ασφάλειας καταρχήν και της δημιουργικότητας έπειτα ώστε ο μαθητής να αρχίσει ν΄ ανακαλύπτει, να συνειδητοποιεί τους δρόμους και τους τρόπους που τον βοηθούν – ίσως – να παράξει – δημιουργήσει – εκφράσει αυτό που λέμε (χάριν συνενόησης) “μέθοδο”…!!! Για να επιτευχθεί όμως κάτι τέτοιο χρειάζεται μια κοινή “συνενοχή” εμπιστοσύνης θα έλεγα και από τις δυο μεριές ώστε να φτάσουμε σε μια τέτοια…στιγμή! Και αυτό απαιτεί τεράστια επιμονή και υπομονή !!! Έτσι λοιπόν, ναι… φυσικά, έχω απογοητευθεί από κάποια παιδιά που η πορεία τους δεν υπήρξε… αντάξιά τους θα έλεγα (και πάλι ξαναλέω αυτό αφορά μόνο εμένα, τα γούστα και τις απόψεις μου κι όχι το τι επιλέγει καθένας να κάνει και να περνάει καλά μέσα σ’ αυτό!). Φυσικά είναι μαγικές κι αξέχαστες εκείνες οι στιγμές που μπροστά στα μάτια σου σκάει σα μπουμπούκι όλο αυτό που κουβαλούσε μέσα του κάποιο παιδί και σαν να περίμενε λες την ώρα του ν’ ανθίσει! Και τότε νιώθεις… περήφανος κι ευτυχισμένος γι’ αυτήν τη… διάψευση!
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Νομίζω πως αν βγάλεις τα ερωτηματικά και βάλεις τελείες θα έχεις τις απαντήσεις σ’ αυτή την ερώτηση!!! Γενικώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεις κάθε μαθητή ή μαθήτρια ξεχωριστά/διαφορετικά ίσως (δε μιλάω, προς Θεού, για διακρίσεις, ναι;) αναλόγως και του χαρακτήρα ή και της συμπεριφοράς τους! Ξέρεις τι; Όλες αυτές οι ερωτήσεις κι η προσπάθεια να δοθούν κάποιες απαντήσεις δεν ξέρω και πόσο χωράνε μέσα σ’ αυτόν τον περιορισμένο χώρο μιας συνέντευξης/αφιερώματος. Αγαπώ στ’ αλήθεια τόσο πολύ αυτό που προσπαθώ να καταφέρω να κάνω στο μάθημα, αγαπώ τόσο τα παιδιά μου και τις προσπάθειες τους που θα μπορούσα να μιλάω ώρες γι’ αυτό! Τέλος πάντων συγγνώμη, φλυαρώ!!!
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Νιώθω τρελή υπερηφάνεια (και ζήλια καμιά φορά) όταν με καλούν να δω παραστάσεις που παίζουν ή και φτιάχνουν οι ίδιοι!!! Τους λέω φυσικά τη γνώμη μου, αλλά μάλλον σαν απλός θεατής κι όχι σαν κάποιος “ειδικός”! Και εννοείται πως η μεγαλύτερη χαρά και τιμή μου ήταν όταν κάποιοι πρώην μαθητές/μαθήτριες μου έφτιαξαν την ομάδα HASHART και με κάλεσαν να τους σκηνοθετήσω, μ’ εμπιστεύτηκαν, με βοήθησαν κι από τότε συνεχίζουμε να πορευόμαστε μαζί.
-Αν σου έλεγαν ότι ένας υποψήφιος σπουδαστής πρέπει να έχει 10 κυρίαρχα στοιχεία/χαρακτηριστικά, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
1) αγάπη για αυτό που θέλει να κάνει, 2) επιμονή, 3) υπομονή, 4) όρεξη για δουλειά, 5) πάθος για δουλειά, 6) δουλειά, 7) δουλειά, 8) δουλειά, 9) δουλειά και τέλος 10) δουλειά…!!!
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Η ίδια ερώτηση γίνεται και για τα τόσα θέατρα στην Αθήνα!!! Κανείς όμως δεν αναρωτιέται για τα τόσα σουβλατζίδικα ή καφέ υπάρχουν! Πόσα αντέχουν και συνεχίζουν; Πόσοι πτυχιούχοι Ανώτερων και Ανώτατων ιδρυμάτων δουλεύουν και αμείβονται σε σχέση με το αντικείμενο των σπουδών τους! Και στο κάτω κάτω δεν θα γίνουμε όλοι ηθοποιοί στο τέλος κι ούτε θα αντέξουμε όλοι αυτό το…βάσανο που λέγεται “ηθοποιϊλίκι”! Τώρα για το θέμα αμοιβές/απολαβές κλπ. νομίζω πως είναι αντικείμενο ενός άλλου ξεχωριστού κι αποκλειστικού αφιερώματος/έρευνας…!!!
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος; Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς “μαζικά και πιο οργανωμένα “…; Σίγουρα κάποιες δουλειές δεν βρίσκουν ίσως σε πρώτη φάση την ανταπόκριση που αξίζουν (και χρειάζονται) για να καταφέρουν να συνεχίσουν όμως θέλω κι εξακολουθώ να πιστεύω πως πάντα όταν κάποιος έχει να πει κάτι, καινούριο και ουσιαστικό κυρίως, πάντα θα βρεθεί ο χρόνος και ο τόπος να καταφέρει να το επικοινωνήσει! Φτάνει να το πιστεύει ο ίδιος! Υπομονή λοιπόν κι επιμονή!
ΠΑΡΘΕΝΟΠΗ ΜΠΟΥΖΟΥΡΗ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Δεν υπάρχει κάτι στο οποίο πρέπει να “μπεις” ή από το οποίο να “βγεις”!!!!Αυτό είναι ένα από τα πολλά κλισέ για την υποκριτική που καταρρίπτεται όταν αρχίζεις να ασχολείσαι επαγγελματικά μαζί της! Υπάρχουν παραδόσεις, συστήματα, τεχνικές κτλ.. αλλά όχι “πετσιά “στα οποία μπαίνουμε και βγαίνουμε! Χαχαχαχαχα! (κάνω χιούμορ..) Υπάρχει μόνο κάτι που “μαθαίνεις” όπως ακριβώς ένα όργανο. Σ’ αυτό εκπαιδεύεσαι. Στην Τέχνη μας το ιδιάζον είναι πως όργανο και οργανοπαίχτης είναι ένα και το αυτό! Όλη σου η ύπαρξη το σώμα, η φωνή, οι μνήμες… είναι υλικά δημιουργίας! Αυτά τα εκφραστικά μέσα οφείλεις να τιθασεύσεις. Μ’ αυτά θα εκφραστείς, θα δημιουργήσεις και πρέπει να’ σαι σε θέση να αναπαράξεις αυτό που δημιούργησες!
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Η δουλειά μας είναι η τέχνη της μεταμόρφωσης κι όχι η τέχνη της μεταμφίεσης! Ο κάθε ηθοποιός κρύβει μέσα του έναν κίνδυνο για το καθεστώς των σωμάτων! Γιατί μέσα του υπάρχουν χιλιάδες σώματα… νέα! σώματα που περιμένουν να γίνουν ορατά… Όταν αυτός θα γίνει κύριος των μέσων του! Τότε καταρρίπτεται ο μύθος και το κοινωνικό μοντέλο που μας έχει επιβληθεί κι έχουμε δεχτεί! Με λίγα λόγια η εικόνα μας είναι… ρευστή στο βαθμό που κατέχουμε την Τέχνη μας! Το ίδιο και το φύλο μας και η ηλικία μας! Η σκηνή είναι ένας τόπος ανατροπών!
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Ένας καλός ηθοποιός κατέχει την τεχνική του και ξέρει για το εαυτό του να λειτουργεί! Συχνά είναι sui generis… Στην Ελλάδα οι περισσότεροι ηθοποιοί της παλιάς γενιάς είναι εμπειριστές. Η εμπειρία δε μεταβιβάζεται. Καλός δάσκαλος είναι κάποιος που ξέρει καλά ένα εργαλείο της δουλειάς, μια τεχνική και ξέρει και πώς να την μεταβιβάσει. Εδώ έχουμε να κάνουμε και με το θέμα του παιδαγωγού και της παιδαγωγικής που είναι μια άλλη σπουδή! Και ίσως ένα άλλο ταλέντο… Πώς θα εμπνεύσεις; Πώς θα οριοθετήσεις; Πώς θ’ ανοίξεις τους νέους ανθρώπους; Δεν αρκεί να’ σαι καλός ηθοποιός μόνο!! Πρέπει να εκπαιδευτείς να μάθεις και να’ σαι διαθέσιμος να γίνεις καλύτερος κάθε μέρα! Και κυρίως ν’ αγαπάς τους νέους ανθρώπους! Χωρίς αυτό καλύτερα να μην διδάξεις ποτέ!
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Η επιθυμία είναι η αφετηρία… και πάντα κανείς την λαμβάνει υπ’ όψιν. Μετά όμως έρχεται κανείς αντιμέτωπος με την πραγματική σπουδή.. Κι εκεί αρχίζει ν’ απομυθοποιεί αυτό που επιθυμούσε! Δηλαδή νόμιζε κάτι άλλο και στην πραγματικότητα η υποκριτική είναι κάτι άλλο! Πολύ κοπιαστικό, πολύ απαιτητικό, πολύ επίπονο! Το ταλέντο σου κάνει τη ζωή … εύκολη! Γιατί μάλλον όλη αυτή η μάχη που περιέγραψα σε γοητεύει και σε μαγεύει! Αλλιώς γρήγορα εγκαταλείπεις!
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Δεν βγάζω εύκολα συμπεράσματα, γιατί άλλο η σπουδή κι άλλο το επάγγελμα… Μπορεί ένας πολύ ταλαντούχος άνθρωπος να κάνει εντελώς λάθος επιλογές και να γίνει κακός επαγγελματίας… Κι ένας μαθητής με δυσκολίες αλλά πείσμα και καλό χαρακτήρα να “συναντηθεί” κάποια στιγμή με κάτι σπανιότερο από το ταλέντο!
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Η σχέση που δημιουργεί κανείς με την ομάδα και με το κάθε παιδί ξεχωριστά είναι καθοριστική για την πρόοδό του! Και εννοώ την σχέση εκπαιδευτή – εκπαιδευόμενου. Δεν γινόμαστε φίλοι! Δεν ψάχνουμε για παρέα! Η δουλειά μας είναι να δημιουργήσουμε εγγύτητα, εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια ώστε οι μαθητές να αισθάνονται ασφάλεια και να μπορούν να εκτεθούν! Οτιδήποτε άλλο μόνο κακό κάνει στους μαθητές!
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Προσπαθώ να τους παρακολουθώ, όσο μου επιτρέπει και το δικό μου πρόγραμμα! Πέρσι συναντήθηκα στη σκηνή με κάποιους εξ’ αυτών. Ήταν μεγάλη χαρά και συγκίνηση αυτό! Συμβουλές όχι δεν δίνω! Τις απεχθάνομαι! Μόνο αν κάποιος μου ζητήσει βοήθεια δίνω ευχαρίστως!
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Σε μια θα συνόψιζα όλα! ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ! Ψυχική, σωματική, συναισθηματική, πνευματική.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Λίγες σχολές πληρούν τις προϋποθέσεις. Είναι πολύ εύκολο και να μπεις σ’ αυτές και να αποφοιτήσεις! Αρκεί να πληρώνεις τα δίδακτρα στην ώρα τους! Σε κάποιες δεν χρειάζεται καν να πηγαίνεις! Θλιβερό γιατί γεμίζει η αγορά εργασίας με ανθρώπους γεμάτους αυταπάτες και κανένα μα κανένα προσόν! Καμιά δεξιότητα συγκεκριμένη! Κι εκεί ανθεί η αγορά… ονείρων! Να ανεβεί κάποιος στη σκηνή με κάθε κόστος! Απλήρωτος… ανασφάλιστος! Και εκτεθειμένος! Λυπηρό πραγματικά!
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος. Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Δεν ξέρω τι εννοείς μαζικά και οργανωμένα. Αλλά οι πιο πολλές απ’ αυτές είναι απλά από ανάγκη αυτοέκφρασης! Κάτι σαν ψυχοθεραπεία ή σαν ασκήσεις ύφους που δεν έγιναν στην σχολή! Δν νομίζω πως αφορούν κανέναν! Κι όλο αυτό με την επικοινωνία και την προβολή είναι αδιανόητο! Μας απασχολεί η προβολή τίνος πράγματος αλήθεια; Φτάσαμε ν’ ασχολούμαστε πιο πολύ με την επικοινωνία από την πρόβα! Πιο πολύ με την φωτογράφηση απ’ ότι με το έργο!
Η
Παρθενόπη Μπουζούρη διδάσκει υποκριτική στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και στη σχολή ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή και κάτι άλλο;
Εξαρτάται απο το είδος θεάτρου ή απ’ τον σκηνοθέτη. Ένας ηθοποιός οφείλει να μεταμορφώνεται και να’ χει λυμένα τα τεχνικά του μέσα. Στόχος κάθε παράστασης είναι να ειπωθεί μια ιστορία και όχι ο τρόπος που θα ειπωθεί. Αν ο τρόπος καπελώσει την ιστορία… κάτι δεν πάει καλά!
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυσίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή και κάτι άλλο;
Αγαπώ και υπερασπίζομαι τις μεταμορφώσεις. Μου αρέσει να επιλέγομαι για όσα ΔΕΝ μπορώ να κάνω, όχι λόγω φυζίκ ή λογω ευκολιών, βαριέμαι. Γενικότερα πιστεύω πως τέλειωσε η εποχή που ο ηθοποιός κουβαλούσε έναν τύπο και άλλαζε απλώς κοστούμια -ευτυχώς-.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι η γενναιοδωρία και η αθωότητα. Αντιμετωπίζεις και τα δύο ερευνώντας όχι γνωρίζοντας! Ο ηθοποιός κι ο δάσκαλος οφείλουν να ανακαλύπτουν το θέατρο και να ξεκλειδώνουν οι μεν τις ιστορίες οι δε τους σπουδαστές. Εύθραυστα και ευαίσθητα, σα να πατάς στα σύννεφα. Στη σκηνή βγαίνεις αφύλακτος δε μπορείς να κρύψεις ή να κρατήσεις τίποτα για τον εαυτό σου. Το ίδιο και στην διδασκαλία. Ο χαρακτηρισμός “καλός” αν είναι να ρθει θε να ρθει. Εσύ οφείλεις να τιμάς τους θεατές/ σπουδαστές απλόχερα.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Χωρίς ‘ταλέντο’ σπάνια θα αντέξεις τις κακουχίες του επαγγέλματος… κι είναι πολλές. Αν απλώς μάθεις γι αυτό, γοητευτείς και τρέξεις να “νικήσεις” … θα διαπρέψεις, μα για λίγο! Είναι εντυπωσιακά τα πυροτεχνήματα δε λέω, μα διαρκούν λίγο. Το ταλέντο είναι βάσανο γλυκό. Δε λογαριάζει νίκες! Έχει πολύ κόλαση ο δρόμος για τον Παράδεισο.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης. Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Αγαπώ τις ανασφάλειες και τα κλειδωμένα παιδιά. Δεν αγαπώ το θράσος και τις “ντίβες”. Η πορεία ενός παιδιού απ’ το μηδέν στο φως είναι μαγική. Αυτό είναι το ζητούμενο, αυτό το ταξίδι! Το άλλο δε μ’ αφορά, εκεί πλέον σταματάω τη διαδικασία. Από κει και πέρα είναι θέμα τύχης, εγώ δίνω εργαλεία, δε δίνω συνταγές επιτυχίας. Ο καθένας μας είναι μοναδικός και χαράσσει τον δρόμο του όπως μπορεί.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Ο δάσκαλος υποκριτικής μοιάζει με τον εξομολογητή ή με τον ψυχολόγο ή με το είδωλο στον καθρέφτη σου. Όχι με τον δάσκαλο του σχολείου. Οι σπουδαστές μου δε θέλω να με φοβούνται, εγώ είμαι το μέσον για να φτάσουν στην αλήθεια τους. “Ξύνω” μυαλά και ψυχές. Επιλέγω λοιπόν να χω καλή σχέση με τους μαθητές μου, συνειδητά, με όρια όταν πρέπει να μπουν.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Πολύ στενά! Και χαίρομαι όταν ζητούν τη γνώμη μου ή μου ανακοινώνουν τα επόμενα βήματά τους. Όπως προείπα, η διδασκαλία στηρίζεται στη γενναιοδωρία!
– Αν σου έλεγαν τι πρέπει να έχει ένας υποψήφιος σπουδαστής 10 κυρίαρχα στοιχεία, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας)
Να βλέπει χρησιμοποιώντας την περιφερειακή του όραση, ν’ ακούει χρησιμοποιώντας την περιφερειακή του ακοή, μονίμως να παρατηρεί, να μην κρίνει, να μελετάει – να στηρίζει ό,τι κάνει σε σκέψη κι όχι στη θεά τύχη -, ν’ αποδεχτεί τα ελαττώματά του, ν’ αποδεχτεί το σώμα του, ν’ αποδεχτεί την φύση του, ν’ αντιμετωπίζει το θέατρο χρησιμοποιώντας το ρήμα ‘ παίζω’, να βουτάει σε ό,τι λέγοντας ένα μεγάλο ΝΑΙ! Σαν παιδί.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Είναι πλέον ξεκάθαρο το μεγάλο ποσοστό ανεργίας στον κλάδο μας. Είναι επίσης ξεκάθαρο πως η δόξα και το χρήμα των 90s μας τέλειωσε. Παρόλα αυτά οι δραματικές σχολές είναι γεμάτες! Κάτι σημαίνει αυτό. Μήπως εν τέλει παράγουμε θέατρο σαν Χώρα; Αν ναι, μήπως να αξιοποιήσουμε όλα τα κλειστά θέατρα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού; Τα οποία απ όσο ξέρω κλιματίζονται! Γιατί να μη γίνουμε Λονδίνο; Τί μας λείπει;
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος. Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Δεν ξέρω πως πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο. Η λύση πάντως δεν είναι στις δωρεάν προσκλήσεις. Πρέπει να καταλάβουμε πως οι περισσότεροι ηθοποιοί πληρώνονται με ποσοστό επί των εισιτηρίων. Ας μάθουμε επιτέλους πως το θέατρο δεν είναι δωρεάν!
* Ο Μιχάλης Συριόπουλος δίδαξε στη Σχολή Β.Διαμαντόπουλος στη Θεσσαλονίκη και από τη νέα σεζόν θα διδάσκει στο Θέατρο των Αλλαγών, ενώ το καλλιτεχνικό του εργαστήρι θα στεγάζεται στο Skrow.
ΤΑΚΗΣ ΤΖΑΜΑΡΓΙΑΣ
– Θεωρείς ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μπαίνουν στον ρόλο, όπως συχνά ακούμε ή να τον αντιμετωπίζουν πιο αποστασιοποιημένα; Ή όλο αυτά μαζί και κάτι άλλο;
Το σύγχρονο παίξιμο σήμερα καλεί τον ηθοποιό σε ένα «παίξιμο χωρίς καθόλου παίξιμο», σ’ έναν γόνιμο και δημιουργικό συνδυασμό Μπρεχτ και Στανισλάφσκι!
– Εκτιμάς πως ένας ηθοποιός θα πρέπει να μπορεί ν’ αποδίδει σε όλους τους ρόλους – ανεξαρτήτως φυζίκ – ή θα πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα πιο συγκεκριμένο στιλ. Ή όλα αυτά μαζί και κάτι άλλο;
Μάλλον όλα αυτά μαζί και πολλά άλλα που ορίζονται από το εκάστοτε κάθε φορά πλαίσιο του έργου και της σκηνικής ανάγνωσης του σκηνοθέτη.
– Συχνά λέγεται πως ένας καλός ηθοποιός δεν είναι απαραίτητα και καλός δάσκαλος. Ποια είναι η άποψη σου;
Η διδασκαλία προϋποθέτει σχέδιο και μεθοδολογία. Σαφώς η εμπειρία και η προσωπικότητα του διδάσκοντος ηθοποιού είναι σημαντικά, αλλά από μόνα τους δεν επαρκούν. Κατά τη γνώμη μου η διδασκαλία είναι ανάγκη να εμψυχώνεις δημιουργώντας κλίμα ομάδας και ταυτόχρονα ν’ αφουγκράζεσαι ατομικότητες, προκειμένου αυτές να οργανώσουν και αναδείξουν τα εκφραστικά τους μέσα. Να συντονίσεις με την ομάδα το ψυχισμό ξεχωριστά του εκάστοτε μέλους της τάξης.
– Αρκεί η επιθυμία για κάποιον το να γίνει ηθοποιός και η διάθεση για δουλειά; Ή χρειάζεται να έχει και αυτό που λένε πολλοί, “ταλέντο”;
Η τέχνη της υποκριτικής με τον ιδιαίτερο κώδικα είναι μια τέχνη πολύσημη, αναγνωρίσιμη και ταυτόχρονα απροσπέλαστη. Πρόκειται για θηρίο που ελάχιστα καταφέρνεις να εξημερώσεις. Είναι φευγαλέα κι αχόρταγη, εκεί που νομίζεις ότι τη κατακτάς εκεί και σου ξεφεύγει. Νομίζω είναι συνδυασμός πολλών στοιχείων όχι μόνον μετρήσιμων, αλλά φευγαλέων και ανείπωτων. Το σίγουρο είναι πως εκτός των άλλων, που αποκτάς με την διαρκή άσκηση και προσήλωση, είναι στάση ζωής.
– Σου έχει τύχει ως δάσκαλος η περίπτωση μαθητών που αρχικά θεωρούσες πως δε θα έκαναν για το επάγγελμα και τελικά να διαψεύστηκες; Και ακριβώς το αντίθετο επίσης: Το να πιστεύεις κάποιον πολύ και τελικά να σε διαψεύδει η πορεία του;
Το δεύτερο αρκετές φορές κι αυτό είναι φυσιολογικό, γιατί η αθωότητα σταδιακά αντικαθίσταται από υπερφίαλες γενικεύσεις και ματαιοδοξίες, νομίζοντας πως έτσι θα είσαι αρεστός στη συντεχνία.
– Πόσο κοντά πρέπει να είναι ένας δάσκαλος υποκριτικής στους μαθητές του πέρα της τυπικής σχέσης καθηγητή-σπουδαστή; Πρέπει γενικά να κρατά τις ανάλογες αποστάσεις ή πρέπει να σχετίζεται πιο άμεσα μαζί τους χωρίς φυσικά να μπερδεύονται μεταξύ τους οι ρόλοι;
Οι αποστάσεις ή οι οικειότητες δεν καθορίζονται από μεγέθη λογικά. Περισσότερο εμπνέονται και αυτορυθμίζονται.
– Πόσο στενά παρακολουθείς την εξέλιξη των μαθητών σου και μετά το τέλος της αποφοίτησής τους; Και αν ναι, εξακολουθείς να τους συμβουλεύεις ή τους αφήνεις ν’ ακολουθήσουν τη διαδρομή τους χωρίς κάποια δική σου παρέμβαση;
Αποφεύγω τις συμβουλές από ιδεολογία, γιατί πιστεύω πως δεν υπάρχουν σταθερές και λογικές συνεκδοχές. Είναι ατομική υπόθεση η πορεία του καθενός μας και πολύ περισσότερο στο θέατρο που όλα είναι ρευστά.
– Αν σου έλεγαν ότι ένας υποψήφιος σπουδαστής πρέπει να έχει 10 κυρίαρχα στοιχεία/χαρακτηριστικά, ποια θα ήταν αυτά; (κατά σειρά προτίμησης-σπουδαιότητας για σένα).
Πείσμα, τόλμη, διαρκής επαγρύπνηση και αναζήτηση, ιδιάζουσα πνευματικότητα, συνθετική ικανότητα, ιδιότυπο ψυχισμό, αποδοχή του άλλου, ενσυναίσθηση.
– Πώς σχολιάζεις τον τόσο μεγάλο αριθμό σπουδαστών δραματικών σχολών από τη στιγμή μάλιστα, που η ζήτηση στην αγορά είναι αντιστρόφως ανάλογη με την προσφορά (και δη με απολαβές)
Το ταξίδι είναι ελκυστικό και γοητεύει. Σχεδόν τυφλώνει ακόμα κι αν ξέρεις τους νόμους προσφοράς και ζήτησης αρνείσαι να τους δεις. Το θέατρο και η σπουδή του εκ των πραγμάτων ανιχνεύει ευαισθησίες μ’ έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, από ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή έχεις δοκιμάσει.
– Θα έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί μαζικά και πιο οργανωμένα το φαινόμενο των τόσων πολλών παραστάσεων μέσα στο έτος; Δεδομένου ότι είναι πολυάριθμες και ουσιαστικά το διάστημα που παρουσιάζονται στο κοινό δεν είναι επαρκές για να προβληθεί μια δουλειά σε βάθος χρόνου;
Το πρόβλημα είναι οι μίνι διάρκειες, τις περισσότερες φορές δεν εξελίσσονται τα πράγματα στο θέατρο με την παρουσία του θεατή. Επίσης τα “εγώ” μας πια αποκλείουν τις όποιες συνέργειες.
* Ο Τάκης Τζαμαργιάς διδάσκει υποκριτική στη σχολή “Νεοελληνικό Θέατρο-Γιώργος Αρμένης”
Επιμέλεια: Κυριάκος Κουρουτσαβούρης, 20/6/2019
