Μόλις πριν από μερικές εβδομάδες ολοκλήρωσα την ανάγνωση ενός εξαιρετικού μυθιστορήματος του Γιάννη Ξανθούλη με τίτλο «Ο Τούρκος στον Κήπο». Πρωταγωνιστής του, ο 11χρονος Ηλίας, ο ακούσιος ανασκαφέας και πυροδότης ενός διπλού οικογενειακού δράματος με ρίζες… τουρκοελληνικές. Ο μικρός Ηλίας (παιδί με ανεπτυγμένες υπερ-αισθήσεις τις οποίες-λόγω ηλικίας-αδυνατεί να ταυτοποιήσει και να ελέγξει), έπειτα από τον αιφνίδιο θάνατο της μητέρας του θα εγκατασταθεί με τον πατέρα του στο αρχοντικό της Κυρίας Ριζούδη (συγκεκριμένα στο παράσπιτο του κηπουρού της Οικίας), όπου θα γίνει, άθελά του, ο αγωγός επανασύνδεσης της γηραιάς Κυράς του με το «ένοχο», ανατολίτικο οικογενειακό της παρελθόν.
Ο Ηλίας θα καταληφθεί από το φάντασμα της μνήμης που σέρνεται κροταλίζοντας τα βράδια στον κήπο, ενώ θα ακούσει να ξεπηδούν από τα σπλάχνα του λέξεις άγνωστες, βαρβαρικές που δε μοιάζουν με την γλώσσα που ξέρει και μιλάει. Έκπληκτος θα «δει» τους ήχους να εκβράζονται από μέσα του συμπαρασύροντας σπασμένα κόκκαλα ή κουκούτσια από βύσσινα, που ένας θεός ξέρει πώς βρέθηκαν εκεί.
Όταν ο μαέστρος μας, ο Γιώργος Πατεράκης, πρότεινε το τραγούδι που θα συνοδεύει την δράση υποστήριξης προς το GrupYorum να είναι τουρκικό, καθόλου δεν ήρθε στο μυαλό μου το εν λόγω ανάγνωσμα, παρ’ ότι οι δύο χρόνοι δεν είχαν μεγάλη μεταξύ τους απόσταση… Έπειτα, ήρθε η στιγμή να σκύψουμε πάνω στο υλικό ώστε να αρχίσουμε την προετοιμασία.
Ακούσαμε -εστιάσαμε, να πω- πρώτα στη μουσική. Θλιμμένη και αισιόδοξη μαζί. Αναγνωρίσιμο κράμα. Τώρα, να δούμε και τους στίχους. Τόσα γράμματα στην σειρά και να μην μπορείς να τα προφέρεις…; Δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή να θυμηθώ τον Ηλία; Δεν τον θυμήθηκα. Ζητήσαμε βοήθεια. Κάποιος να μεταγράψει σε ελληνικά στοιχεία την τουρκική προφορά των λέξεων. Αυτό φτάνει μόνο για να μάθεις την μελωδία. Αν δεν γνωρίζεις το περιεχόμενό τους, ετοιμάσου απλώς να εκτελέσεις ένα τραγούδι.
Δεύτερη χείρα βοηθείας: μετάφραση αυτολεξεί. Στέρεες λέξεις, μονολιθικές, σχεδόν αυθύπαρκτα συμπυκνώματα εικόνων που ερεθίζουν την φαντασία, την σπρώχνουν να ρίξει γέφυρες με το συναίσθημα που αυτές εκφράζουν, την αναγκάζουν να πλάσει έναν ολόκληρο κόσμο πίσω από την κάθε μια.
Ν’ αρχίσω μια ελεύθερη απόδοση; Αρχίζω… Ξαφνικά οι λέξεις γλιστράνε, οι τόσο οικείες, δικές μου, ελληνικές λέξεις, μού ξεφεύγουν… Βγαίνουν αβίαστες και έξω απ’ τον ρυθμό, έξω απ’ το μέτρο. Τι είχε, τάχα, μέτρο σε τούτη την υπόθεση; Οι τρεις σκληροί κι άδικοι θάνατοι; Η καταπίεση; Η ανάγκη για αλληλεγγύη; Το άπλωμα των χεριών προς τον αδύναμο; Η ζεύξη του Αιγαίου; Η αυτό-διάθεση; Τα «ναι κι εγώ, θέλω κι εγώ, πάμε μαζί»…; Η μέσα σε λίγες ώρες αρτιότητα; Το πάθος; Τα Κόκκαλα και τα Βύσσινα που εκτοξεύονταν μέσα από 120 κοιλιές ταυτόχρονα; Έτσι που σας θυμήθηκα Τουρκχάν, Ηλία και Μεχμέτ, και Νουρ, Μερόπη και Ηρακλή, νομίζω πως για μια στιγμή βρεθήκαμε κι εμείς στον «Κήπο» σας, γίναμε σαν εσάς: Τα πρόσωπα μιας ιστορίας όμορφα ειπωμένης!
Κωνσταντίνος Μάρκελλος, 21/5/2020
Το ποίημα:
“Χαλκὸς Ἠχῶν, Κύμβαλον Ἀλαλάζον”*
Φτάνει πια, αρκετά, η προσταγή, το “μη και μη”…
Όσο χτυπάτε πέταλο, τόσο ψηλώνει το καρφί!
Μυαλά κλειστά, – για τον Θεό…! – όχι, δεν θέλω ν’ ασπαστώ
καμμιά εντολή που θα “φανεί”στην αδειανή σας κεφαλή!
*
Ώπα, φτάνει! Μας σκοτίσανε…Ώπα, φτάνει! Μας μπουχτίσανε…!
Κι η ψυχή μας μαύρος ίσκιος με τόση έπαρση, με τόσο μίσος.
Βάδιζ’ αργά, προσεκτικά, η γη βουλιάζει…
Βάδιζ’ αργά, προσεκτικά! Μη σε τρομάζει…
Πάτ’ αλαφρά, η γη γλιστρά, η γη βουλιάζει.
*
Μονάχα το αίμα τους δεν δημοπράτησαν.
Όλα εμπορεύονται: ποτάμια, άνεμοι, δάση, βουνά
Σκέφτηκαν λίγο κι έτσι αποφάσισαν:
Εχθροί οι πλατείες κι οι ιστορίες στα σινεμά.
Σκιά δεν άφησαν,τόπο να παίξουνε έρμαια παιδιά…
Να πνίξουν, πάσχισαν,όργανα, άσματα, λαού ουρλιαχτά.
*
Λάμψη – χολή παρασιτεί μες στην κοιλιά σου…
Κόσμο πολύξερνάς και μπάζεις στα μαγαζιά σου…
Τον Βόσπορο δεν θα διαβώ, να μη σε δω
μες στην πολύβουη ερημιά σου.
Ιστανμπούλ μου, αγαπημένη…Στα τσιμέντα σου πνιγμένη…
*
Πού πήγε η τόση σου ομορφιά; Πώς ξέπεσες;
Πώς σ’ αποκάμανε, αγαπημένη πόλη;
Προίκα, μαρτύρια…Βασανιστήρια…
Φαρμάκι ο αέρας…
Πικρή είν’ η ρίζα σου και πού να χτίσω…;
Πες, ποιος σε σκύλευσε; Ποιόν να ρωτήσω…;
Έτσι που μ’ έμαθες να σ’ απαρνιέμαι…
Τι μένει, τώρα, να σου πω… τι να μου πεις… και τι να λέμε…
*
Ώπα, φτάνει! Μας σκοτίσανε…Ώπα, φτάνει! Μας μπουχτίσανε…!
Κι η ψυχή μας μαύρος ίσκιος με τόση έπαρση, με τόσο μίσος.
Βάδιζ’ αργά, προσεκτικά, η γη βουλιάζει…
Πάτ’ αλαφρά, η γη γλιστρά, η γη βουλιάζει…
Βάδιζ’ αργά, προσεκτικά! Μη σε τρομάζει…
Κράτα γερά… Τι κι αν γλιστρά,
εγώ είμ’ εδώ και μη σε νοιάζει!
Ελεύθερη απόδοση Στίχων «TencereTavaHavasi»
© Κωνσταντίνος Μάρκελλος, 2020
*Η ελεύθερη απόδοση του τίτλου εμπνέεται από τον Ὕμνο τῆς Ἀγάπης, που περιέχεται στην Α´ πρὸς Κορινθίους επιστολὴ Παύλου.
[… Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον…]
Η έκφραση χρησιμοποιείται μεταφορικά για να χαρακτηρίσει ανθρώπους κενούς, φλύαρους και θορυβώδεις, των οποίων ο λόγος στερείται ουσίας ή ανθρωπιάς.
Αλληλεγγύη στο Grup Yorum – Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην ελευθερία της έκφρασης
Αθήνα 13 Μαΐου 2020…
Στο κατώφλι του Ηρωδείου, στη σκιά της Ακρόπολης, μια μοναδική πράξη αγάπης και αλληλεγγύης προς τους άγρια διωκόμενους Τούρκους μουσικούς και ηθοποιούς του “Grup Yorum”, υπό την αιγίδα της νεοσύστατης πρωτοβουλίας καλλιτεχνών
Πάνω από 120 Έλληνες μουσικοί, τραγουδιστές, ηθοποιοί, ηχολήπτες και εικονολήπτες ερμήνευσαν και απαθανάτισαν το “Tencere Τava Ηavası” των Kardeş Türküler στη μνήμη των απεργών πείνας Helin Bölek, Mustafa Koçak και İbrahim Gökçek, που πέθαναν μαχόμενοι για την ελευθερία της έκφρασής τους απέναντι στο απάνθρωπο καθεστώς του Ερντογάν.
ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΣΤΟ GRUP YORUM!
Μέχρι να ακουστεί η φωνή τους.
Μέχρι η μουσική μας να γίνει η γέφυρα που θα τους φέρει ως την πρώτη τους εμφάνιση στο Ηρώδειο…
#SupportArtWorkers
Μπορείτε να δείτε το ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ