Οι φίλοι των εικαστικών τεχνών θα καταφέρουν να βρουν τον δρόμο τους στο πολύβουο και δαιδαλώδες Αμμάν, την πόλη που χτίστηκε αμφιθεατρικά πάνω σε εφτά λόφους, μέχρι το Jabal Weibdeh, μία από τις παλαιότερες και πιο γραφικές συνοικίες της ιορδανικής πρωτεύουσας. Εκεί, στην καρδιά του Jabal Weibdeh, στεγάζεται ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, η Εθνική Πινακοθήκη της Ιορδανίας. Από τα 1980, όταν και εγκαινιάστηκε από τον Βασιλιά Χουσεΐν, μέχρι σήμερα, η Πινακοθήκη λειτουργεί αδιάλειπτα, και μάλιστα με ελεύθερη είσοδο, με θεμελιώδη στόχο την προβολή της σύγχρονης τέχνης του ισλαμικού κόσμου αλλά και την προαγωγή της πολυπολιτισμικότητας.
Μια σημαντική μόνιμη συλλογή
Περιλαμβάνει περίπου 2.800 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, κεραμικής, τυπογραφίας και φωτογραφίες, βίντεο και εγκαταστάσεις, από 1.000 καλλιτέχνες προερχόμενους από 66 χώρες-κυρίως της ασιατικής και της αφρικανικής ηπείρου.
Η Πινακοθήκη συστήνει στο δυτικό κοινό έργα, εν πολλοίς, ανοίκεια, κυρίως λόγω της θεματολογίας τους. Ανήκουν σε καλλιτέχνες που είτε ταξίδεψαν στα δυτικά κέντρα τέχνης, όπως το Παρίσι, το Λονδίνο, η Ρώμη και το Βερολίνο, είτε μαθήτευσαν στις χώρες τους, δίπλα σε Ευρωπαίους δασκάλους. Πρόκειται για έργα εμπνευσμένα από την ιστορική και λαϊκή παράδοση, έργα της -πολύ δημοφιλούς στους Μουσουλμάνους καλλιτέχνες- αραβικής καλλιγραφίας, αλλά και έργα που φιλοτεχνήθηκαν βάσει των διεθνών προτύπων τέχνης, χωρίς την πρόθεση του δημιουργού να τους αποδώσει εθνική ταυτότητα.
Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στο επίκεντρο
Επισκεπτόμενος αυτή την πολυμορφική έκθεση με την ευρεία θεματολογία, είναι αδύνατο ο θεατής να μείνει αδιάφορος απέναντι στα έργα με αναφορές στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου –πρωτίστως!- του παλαιστινιακού ζητήματος.
Οι δυσχερείς συνθήκες αποτελούν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης και ανάγκης για καλλιτεχνική δημιουργία: οι συνοριακές γραμμές, οι εμφύλιοι, οι πόλεμοι, η αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών, τα εμπάργκο, η φτώχεια, οι λιμοί, οι γενοκτονίες, ο ρατσισμός, η επιθετικότητα των εποίκων, η άνιση αντιμετώπιση των αναπτυσσόμενων χωρών από τις υπερδυνάμεις και τη διεθνή κοινότητα. Ανάμεσά τους, το παλαιστινιακό, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα του αραβικού και μουσουλμανικού κόσμου που παραμένει άλυτο εδώ και δεκαετίες, αποτελεί μια μόνιμη πληγή και προσφιλή θεματολογία για τους καλλιτέχνες της Μέσης Ανατολής.
Με άξονα αυτή τη θεματική, πραγματοποιούμε ένα σύντομο φωτογραφικό ταξίδι σε επιλεγμένα έργα από τη μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης της Ιορδανίας και ανατρέχουμε σε κάποια από τα βιογραφικά των δημιουργών τους.
Οι τοίχοι της Γάζας αφηγούνται την αντίσταση
Οι τοίχοι της Γάζας (1992), Laila Shawa
Γεννημένη στη Γάζα το 1940, η Laila Shawa, γόνος μιας από τις παλαιότερες οικογένειες γαιοκτημόνων, αποτυπώνει στο έργο της την πολιτική κατάσταση της χώρας της, δίνοντας έμφαση στο αίσθημα της αδικίας, τις διώξεις και την καταπίεση. Στο έργο της «Οι Τοίχοι της Γάζας» εμπνέεται από φωτογραφίες που απαθανατίζουν γκράφιτι στους δημόσιους χώρους της Γάζας κατά τη διάρκεια της πρώτης Ιντιφάντα (1987-1993). Στους τοίχους αναγράφονται κείμενα που μεταφέρουν από προσωπικά μηνύματα μέχρι πολιτικά σλόγκαν και συνθήματα αντίστασης. Σύμφωνα με την καλλιτέχνιδα «Το γκράφιτι στη Γάζα είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που συναντά κανείς στα μεγάλα αστικά κέντρα παγκοσμίως. Στη Γάζα το γκράφιτι ήταν η μόνη μέθοδος επικοινωνίας που είχαν στη διάθεσή τους οι Παλαιστίνιοι ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους, αφού οι Ισραηλινές δυνάμεις έχουν απαγορεύσει την κυκλοφορία των εφημερίδων, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Το γράψιμο στους τοίχους είναι αυθόρμητο, συνεχές και σπασμωδικά βιαστικό. Και, φυσικά, ανανεώνεται καθημερινά ώστε να ενημερώνει σε συστηματική βάση για τις τρέχουσες εξελίξεις». Το έργο κατέχει περίοπτη θέση στους χώρους της Πινακοθήκης, ενώ άλλα έργα της καλλιτέχνιδας εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο και άλλες συλλογές παγκοσμίως.
Αφιερωμένο στην αδερφή του, που έζησε για 60 χρόνια σε προσφυγικά στρατόπεδα
Γυναίκα από το προσφυγικό στρατόπεδο (1992), Abed Abdi, Παλαιστίνη
Όχι και τόσο ασυνήθιστη η προσωπική ιστορία του Παλαιστίνιου ζωγράφου, γλύπτη και θεωρητικού τέχνης, Abed Abdi, που αναγκάστηκε το 1948 να εγκαταλείψει το σπίτι του και μαζί με τη μητέρα και τα αδέρφια του κατέφυγαν στον Λίβανο με ένα σαπιοκάραβο. Για τρία χρόνια μεταφέρονταν από το ένα προσφυγικό στρατόπεδο στο άλλο, από τη Σιδώνα έως τη Δαμασκό. Τελικά, μέσω του προγράμματος επανένωσης οικογενειών, τους επετράπη η επιστροφή στα πάτρια εδάφη, με τη μεγάλη αδερφή του καλλιτέχνη να μένει πίσω. Σε αυτήν, που έζησε περισσότερο από 60 χρόνια σε προσφυγικό στρατόπεδο της Συρίας και δεν ήταν παρά το 2013 όταν, σε ηλικία 80 χρόνων, αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει εξαιτίας βομβαρδισμού, ο Abed Abdi αποτίνει με το έργο του φόρο τιμής. Ο καλλιτέχνης, απόφοιτος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Δρέσδης, μέσω της καλλιτεχνικής του δράσης δηλώνει τη δική του διαρκή συμπαράσταση στους πρόσφυγες.
Ο υπεύθυνος του τομέα πολιτισμού της PLO απελευθερώνει με την τέχνη του περιστέρια
Απελευθερώνοντας περιστέρια (1994), Ismail Shammout, Παλαιστίνη
Εικαστικός και ιστορικός τέχνης από τη Λύδδα της Παλαιστίνης, ο Ismail Shammout ήταν ανάμεσα στους 25.000 κατοίκους που εκδιώχθηκαν από την πόλη με την ισραηλινή κατοχή του 1948 για να εγκατασταθεί με την οικογένειά του στο προσφυγικό στρατόπεδο Khan-Younes στη Λωρίδα της Γάζας. Με σπουδές στο Κολλέγιο Καλών Τεχνών του Καΐρου και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Ρώμης, υπήρξε μέλος της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) ως διευθυντής του τομέα Τέχνης και Πολιτισμού. Δεν ήταν παρά το 1997 όταν επέστρεψε στην γενέτειρά του για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τις αλλαγές που είχε επιφέρει η ισραηλινή κατοχή.
Ο καλλιτέχνης του «Νέου Οράματος» της πρώτης Ιντιφάντα
Μητέρα Παλαιστίνη (1986), Suleiman Mansour, Παλαιστίνη
Ο Masnour, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Παλαιστίνιους καλλιτέχνες, έχει συνδέσει το όνομά του με την πρώτη Ιντιφάντα, όταν μαζί με άλλους καλλιτέχνες συγκρότησε το «Νέο Όραμα», ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που μποϋκόταρε τα υλικά που τους προμήθευε το Ισραήλ. Αντ’ αυτών, οι καλλιτέχνες έκαναν χρήση υλικών που παρήγαγε ο τόπος τους, όπως ο πηλός και η χένα. Για τον Suleiman Mansour, η τέχνη είναι αρωγός στη διατήρηση της παλαιστινιακής ταυτότητας και της ιστορικής μνήμης.
Φιλοτεχνώντας τα εξώφυλλα του περιοδικού της PLO 
Σιχάμ και Μαριάμ (1996), Tamam Akhal, Παλαιστίνη
Σε ηλικία 8 χρόνων η Tamam Akhal εκτοπίστηκε με την οικογένειά της από τη Γιάφα της Παλαιστίνης και μεταφέρθηκε σε προσφυγικό στρατόπεδο του Λιβάνου. Έργα της έχουν αποτελέσει εξώφυλλο για πολλά τεύχη του περιοδικού «Palestinian Affairs» που εξέδιδε η PLO, ενώ η ίδια έχει χρηματίσει επικεφαλής του τομέα Τέχνης και Πολιτισμού. Είναι γνωστή για της μεγάλης κλίμακας τοιχογραφίες της με τίτλο «Παλαιστίνη: η Έξοδος και η Οδύσσεια» και έχει δηλώσει πως το έργο της έχει σκοπό να φωτίσει, να εκθέσει και να αποτυπώσει το Παλαιστινιακό ζήτημα.
Κλαδί ελιάς (1987), Nasr Abdel Aziz, Ιορδανία
Ιντιφάντα (1988), Abd Al-Qader Rays, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα
Το παιδί της Παλαιστίνης, Fateh Moudarres, Συρία
Το έπος του Μάρτυρα (1979), Ibrahim Abu-Rub, Ιορδανία
Δίπλα στη θάλασσα της Γάζας (1995), Adnan Yahya, Ιορδανία
Έμπνευση από την Παλαιστινιακή εξέγερση (1988), Dia Aziz Dia, Σαουδική Αραβία
Επιμέλεια, Λουκία Σταύρου