Στην άκρη της έρημης σκηνής μας υποδέχεται καθισμένος ο Δημήτρης Καταλειφός, ο Τομ του Γυάλινου Κόσμου. Η Ελένη Σκότη, η σκηνοθέτης της παράστασης μας συστήνει έναν Τομ ηλικιακά μεγαλύτερο και ωριμότερο από αυτόν του συγγραφέα, που αναπολεί στιγμές κομβικές στη ζωή της οικογένειάς του. Περιμένει υπομονετικά εμάς τους θεατές του έργου να πάρουμε τις θέσεις μας ενώ εκείνος βρίσκεται χαμένος στις σκέψεις του πίνοντας και καπνίζοντας.
Ο Γυάλινος Κόσμος (The Glass Menagerie) του Αμερικανού συγγραφέα Τένεσι Ουίλιαμς παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το Δεκέμβριο του 1944 στο Σικάγο και την επόμενη χρονιά στη Νέα Υόρκη, όπου κέρδισε το Βραβείο New York Drama Critics Circle Award.
Υπήρξε η πρώτη θεατρική επιτυχία του Τένεσι Ουίλλιαμς που τον καθιέρωσε ως έναν από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς του αιώνα και που οι ήρωές του αποτέλεσαν καμβά πάνω στον οποίο κέντησε τους ήρωες των επερχόμενων έργων του.
Στο Γυάλινο Κόσμο εξιστορείται, μέσα από τις αναμνήσεις του Τομ, η ζωή της οικογένειας Γουίνγκφιλντ, που την απαρτίζουν ο γιος Τομ, η μητέρα Αμάντα και η κόρη Λώρα. Ο πατέρας τούς έχει εγκαταλείψει για χρόνια κι εκείνοι ζουν σ’έναν δικό τους “γυάλινο κόσμο”, χτισμένο με υπερπροστατευτικότητα κι ασφυκτική αγάπη από την μητέρα τους Αμάντα. Η Αμάντα έχει έμμονη ιδέα με τα παιδικά και νεανικά της χρόνια στο Νότο, ωστόσο τώρα δείχνει την εικόνα της “ξεπεσμένης καλλονής”, ένα μοτίβο που επανέρχεται σε πολλά έργα του συγγραφέα.
Ταυτόχρονα, ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της, ωστόσο η πραγματικότητα είναι σκληρή. Για το γιο της, θεωρεί ότι είναι ένας εγωιστής ονειροπόλος, ο οποίος είναι ανεύθυνος και καταφεύγει στο αλκοόλ, στην ποίηση, στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, αντί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην οικογένεια. Ο ίδιος ονειρεύεται να φύγει και αυτός όπως ο πατέρας του. Η Λώρα είναι μια εύθραυστη παρουσία, ανάπηρη στο ένα της πόδι, φοβάται τον έξω κόσμο, προτιμώντας τη συλλογή της από μινιατούρες γυάλινων ζώων και την συλλογή παλιών δίσκων γραμμοφώνου του πατέρα της.
Κάποια στιγμή, όλη η οικογένεια στρέφει την ελπίδα της σε ένα τέταρτο πρόσωπο, τον Τζιμ, έναν επισκέπτη από τον έξω κόσμο, με τον οποίο έχει ένα σύντομο φλερτ η Λώρα. Ωστόσο, τα πάντα γκρεμίζονται, καθώς εκείνος διαλύει τις αυταπάτες τους κι έτσι επανέρχονται στη σκληρή πραγματικότητα.
Σε πολλά από τα έργα του, ο Τένεσι Ουίλιαμς ενσωματώνει στοιχεία της δικής του προσωπικής ζωής και των παιδικών του χρόνων με την οικογένειά του. Ο Γυάλινος Κόσμος θεωρείται το πιο αυτοβιογραφικό έργο του Αμερικανού συγγραφέα. Στην ουσία, περιγράφει την ίδια του την οικογένεια. Ο πατέρας του, μια αυστηρή πατριαρχική φιγούρα, τον θεωρούσε ουσιαστικά “απόντα” λόγω της δουλειάς του.
Ο Τομ του έργου είναι ο ίδιος ο συγγραφέας (το πραγματικό μικρό όνομα του Ουίλιαμς ήταν Τόμας), η Αμάντα είναι η μητέρα του, μια αριστοκρατική γυναίκα, ωστόσο υπερπροστατευτική, αλλά κυρίως έχει επηρεαστεί από την αδερφή του, Ρόουζ. Η Ρόουζ είναι η έμπνευση για τη Λώρα, καθώς η ίδια έπασχε από σχιζοφρένεια κι είχε υποβληθεί σε λοβοτομή, με αποτέλεσμα να μείνει σχεδόν ανάπηρη για το υπόλοιπο της ζωής της.
Η Ελένη Σκότη δημιούργησε μια υποβλητική ατμόσφαιρα αδειάζοντας τη σκηνή από όλες τις σκηνογραφικές λεπτομέρειες και βάζοντας τον Τομ να παίζει το ρόλο του σκηνοθέτη που καθοδηγεί περιγράφοντας το σκηνικό ως “μη ρεαλιστικό” κι αφήνοντας τον θεατή να το φανταστεί…. Στη σκηνή βλέπουμε ξύλινα κουτιά με την τραγική ένδειξη fragile σαν να πρόκειται από μέσα τους να ξεπηδήσει η εύθραυστη ζωή των ηρώων…
Ο Τομ του Δημήτρη Καταλειφού βρίσκεται στην πιο ώριμη φάση του. Τον συναντάμε στην αρχή του έργου αλκοολικό, βυθισμένο στις ενοχές του. Αυτό που φοβόταν η μητέρα του μήπως γίνει ίδιος ο πατέρας του, σ’αυτό έχει μετατραπεί. Δεν κατάφερε να αποφύγει την αναπότρεπτη μοίρα του. Τους εγκατέλειψε και τώρα γυρνά πίσω στις μνήμες που τον έχουν στοιχειώσει για να αναμετρηθεί με το παρελθόν του. Μεταπηδά με μεγάλη ευκολία από το παρόν στο παρελθόν και δεν μας αφήνει αμφιβολίες ότι μεταμορφώνεται στον Τομ των νεανικών του χρόνων.
Γίνεται ένας νέος νευρικός, που ασφυκτιά μέσα στο μητριαρχικό περιβάλλον που έχει χτίσει για τα παιδιά της η Αμάντα. Όμως αυτός κάνει όνειρα, παίρνει αποφάσεις. Τους εγκαταλείπει και χαράζει το δρόμο του….
Η σκηνική συνάντηση του Δημήτρη Καταλειφού με τη Θέμιδα Μπαζάκα μετά από τα Πέτρινα Χρόνια, μόνο συγκίνηση θα μας δημιουργούσε. Όμως, το σκηνοθετικό τέχνασμα να συναντιούνται όντας σχεδόν στην ίδια ηλικία μάνα και γιος, δεν δημιουργεί συγκίνηση αλλά τονίζει ακόμη περισσότερο την κωμικοτραγική φιγούρα που πλάθει η Θέμιδα Μπαζάκα για την Αμάντα της.
Είναι μια κυριαρχική μάνα, εμμονική με το παρελθόν της, πράγμα που τονίζει την αντίθεση της “δραστήριας στα νιάτα της” μάνας με την αποσυρμένη απ΄τη ζωή κόρη. Είναι τόσο χαρισματική ηθοποιός η Μπαζάκα που και η παραμικρή συστολή του προσώπου της, η πλαστικότητα της κίνησής της σε συνδυασμό με τα κωμικά της ξεσπάσματα δημιουργούσαν μια υπόγεια ένταση τονίζοντας τη νευρική φύση της καταδυναστευτικής μητέρας και κάνοντας ακόμη πιο τραγική τη φιγούρα της.
Η Στέλλα Βογιατζάκη ζωντανεύει την εύθραυστη μες στην αδυναμία της και συνεσταλμένη Λώρα με τόση πειστικότητα. Γίνεται ένα με το παρατσούκλι “μπλε κρινάκι”, το εύθραυστο πουλάκι που δεν έχει
φτερά να πετάξει. Ή δεν τα ανοίγει για να πετάξει. Αφήνεται να παρασυρθεί από τη μοίρα της, αποστερεί τον εαυτό της ακόμη κι από μια συμβατική επαγγελματική πορεία. Νιώθει ανίκανη. Πάσχει από σύμπλεγμα κατωτερότητας όπως διαπιστώνει ο Τζιμ στη μικρή συνομιλία τους.
φτερά να πετάξει. Ή δεν τα ανοίγει για να πετάξει. Αφήνεται να παρασυρθεί από τη μοίρα της, αποστερεί τον εαυτό της ακόμη κι από μια συμβατική επαγγελματική πορεία. Νιώθει ανίκανη. Πάσχει από σύμπλεγμα κατωτερότητας όπως διαπιστώνει ο Τζιμ στη μικρή συνομιλία τους.
Ο Κωνσταντίνος Γώγουλος όντας πολύ άνετος στο ρόλο του έδωσε τον αέρα του δυναμικού νέου στον Τζιμ, του κοινωνικού και φιλόδοξου νεαρού απ΄τον οποίο όλοι έχουν υψηλές προσδοκίες που δεν επαληθεύονται….. Αυτός όμως δεν το βάζει κάτω…. Αναζητά ένα διαφορετικό μέλλον, μορφώνεται. Θα μπορούσε να είναι η ελπίδα για τους Γουίνγκφιλντ αλλά γίνεται η απογοήτευση.
Ο σχεδιασμός των φωτισμών της Κατερίνας Μαραγκουδάκη δημιούργησε ατμοσφαιρικό σκηνικό κι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο δίνοντας ένταση σε ένα έργο που ουσιαστικά δεν έχει δράση. Πολύ έξυπνο το τέχνασμα του φωτισμού του πορτρέτου του πατέρα που είναι απόλυτα κενό τονίζοντας εκκωφαντικά την απουσία του πατέρα. Η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου με αργόσυρτα, επαναλαμβανόμενα μοτίβα νότιζε τα κόκκαλά μας με την υγρασία του αμερικάνικου Νότου, ενός Νότου που φλέγεται από το swing ενώ η εύθραυστη φιγούρα της κόρης αδυνατεί να βηματίσει. Πολύ ενδιαφέρουσα επίσης βρήκα τη χρήση της τεχνικής των κινούμενων εικόνων με τους ήρωες να παγώνουν όπως επίσης και την αργή κίνηση που υιοθετήθηκε σε κάποιες άλλες ενώ ο Τομ γινόταν και πάλι ηλικιωμένος σκηνοθετώντας τις αναμνήσεις του.
Ο Γυάλινος Κόσμος για τον καθένα από τους ήρωες είναι κάτι ξεχωριστό. Για τον Τομ είναι η φυγή για το όνειρο, για την Λώρα είναι οι φανταστικοί της φίλοι, τα γυάλινα ζωάκια και για την Αμάντα είναι το παρελθόν της. Όλοι τους ζουν σε μια ψευδαίσθηση που γκρεμίζεται κι αυτή είναι η τραγικότητά τους. Η μοναξιά της ψυχής τους…
Κι όπως γράφει ο δάσκαλος, Μάριος Πλωρίτης: “Οι χαρακτήρες του Γυάλινου Κόσμου δεν σβήνουν μαζί με το έργο. Προεκτείνονται στα κατοπινά έργα του Ουίλλιαμς.” Τους συναντάμε να αποτελούν τη συνέχεια της Άλμας π.χ. στο ‘Καλοκαίρι και καταχνιά” ή της Μπλάνς Ντυ Μπουά στο “Λεωφορείο ο Πόθος”, συνέχεια της Λώρας και της Αμάντας αντίστοιχα. “Ουσιαστικά σε όλα τα έργα του Ουίλλιαμς υπάρχει ένας βασικός χαρακτήρας, μία βασική κατάσταση: ο άνθρωπος (η γυναίκα κυριώτατα), που ανήμπορος να πλάσει την πραγματικότητα σύμφωνα με τα όνειρά του και μη αντέχοντας τη θλιβερότητά της, γλιστράει στη φαντασία για να βρει μιαν υπνωτική λύτρωση.”
& Αναλυτικές πληροφορίες για τις ημέρες και τους συντελεστές της παράστασης ακολουθούν στον εξής σύνδεσμο: http://www.all4fun.gr/fun/theater/10068-2015-01-21-12-17-08.html
Της Δώρας Μπαρουτάκη, 23/3/2015