Ο «Τελευταίος Γιάνκης» του Άρθουρ Μίλερ, ένα από τα πιο ώριμα έργα του, επιστρέφει στη σκηνή για να φωτίσει ξανά το λεπτό στρώμα πάγου πάνω στο οποίο στεκόμαστε όλοι. Με αφορμή αυτή τη νέα θεατρική ανάγνωση, συναντήσαμε τη σκηνοθέτρια της παράστασης, Αγγελική Καρυστινού η οποία μας μιλά για την πρόκληση του να φέρει στη σκηνή το ηθικό υπόβαθρο των ηρώων του Μίλερ, αλλά και για το γιατί το αμερικανικό όνειρο —μαζί με τον καθρέφτη του δικού μας κόσμου— εξακολουθεί να ραγίζει τόσο εύκολα.
– Τι πραγματεύεται η παράστασή σας και τι πρόκειται να δούμε πάνω στη σκηνή;
Ο «Τελευταίος Γιάνκης» του Άρθουρ Μίλερ γράφτηκε το 1993 και ανήκει στα τελευταία έργα του. Σε αυτό ο Μίλερ επανέρχεται σε βασικά θέματα της δραματουργίας του: την αποδόμηση του αμερικανικού ονείρου, την επίδραση του συστήματος στις ανθρώπινες σχέσεις και τη σύγχυση ανάμεσα στην επιτυχία και την ευτυχία.
Εδώ ακολουθεί μια πιο λιτή φόρμα – σχεδόν σαν μουσική δωματίου – ενώ παράλληλα το έργο έχει έντονο, αιχμηρό χιούμορ. Μιλάει για την κατάθλιψη, την οποία όμως αντιμετωπίζει μέσα από μια κοινωνικοπολιτική οπτική. Παρακολουθούμε λοιπόν πώς το σύστημα, οι ψευδαισθήσεις και οι κυρίαρχες αντιλήψεις γύρω από την επιτυχία ή την ευτυχία επηρεάζουν αρνητικά τους ανθρώπους και τους οδηγούν στην κατάρρευση. Κανείς δεν ξεφεύγει, ανεξάρτητα από την κοινωνική ή οικονομική του θέση. Γι’ αυτό και συναντάμε δύο ζευγάρια που, παρότι προέρχονται από διαφορετικές τάξεις, αντιμετωπίζουν ακριβώς τα ίδια προβλήματα. Στη σκηνή βλέπουμε μια συνεχή παρτίδα πινγκ-πονγκ — κυριολεκτική και μεταφορική — όπου το μπαλάκι πάντα χάνεται.
– Γιατί θα πρότεινες σε κάποιον να δει το έργο;
Γιατί είναι ένα έργο του Μίλερ που ανεβαίνει πολύ σπάνια. Επίσης, διαθέτει ένα είδος μαύρου χιούμορ που δεν συναντάμε συχνά στη γραφή του. Κυρίως όμως, γιατί μέσα από τις συναντήσεις των δύο ζευγαριών ο θεατής μπορεί να αναγνωρίσει κομμάτια του εαυτού του και να καταλάβει γιατί συχνά νιώθει ότι τίποτα δεν έχει νόημα.
Μίλησέ μας για την αξία του κειμένου για σένα.
Διάλεξα αυτό το έργο γιατί πολλές φορές νιώθω όπως οι ήρωές του, και κυρίως γιατί με συγκινεί η απλότητά τους. Είναι άνθρωποι που προσπαθούν με ειλικρίνεια, αλλά συνεχώς αποτυγχάνουν, χωρίς να μπορούν να καταλάβουν τι πάει λάθος.
Ο Μίλερ έλεγε ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει αν δεν αλλάξει το σύστημα. Μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά μέσα στην ένταση της καθημερινότητας σπάνια το συνειδητοποιούμε. Έτσι κι εμείς συχνά καταλήγουμε σε μια μορφή «κατάθλιψης» χωρίς να ξέρουμε τι φταίει — όπως και οι ήρωες του έργου.
– Πώς βίωσες τη συνεργασία σου με τους ηθοποιούς και τους υπόλοιπους συντελεστές;
Αγαπώ πολύ τους τέσσερις ηθοποιούς: τον Πέρη Μιχαηλίδη, τη Ναταλία Στυλιανού, τον Βαγγέλη Ψωμά και τη Μένη Κωνσταντινίδου. Είναι φίλοι και συνεργάτες πολλών χρόνων, και όλοι εξαιρετικοί ηθοποιοί που δουλεύουν σε βάθος και όχι επιφανειακά. Αυτό είναι τεράστια βοήθεια για έναν σκηνοθέτη.
– Πόσο σημαντική είναι για σένα αυτή η δουλειά και ποιες είναι οι προσδοκίες σου;
Κάθε παράσταση είναι σημαντική για μένα τη στιγμή που τη δημιουργώ. Αλλά πλέον έχω πάψει να έχω προσδοκίες. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει πραγματική εξελικτική πορεία στη δουλειά μας — παρά μόνο σε προσωπικό επίπεδο. Θέλω να πω ότι εξελισσόμαστε μέσα από κάθε έργο ως άνθρωποι και ως καλλιτέχνες, αλλά όχι απαραίτητα ως επαγγελματίες. Ακόμη κι αν κάνεις κάτι εξαιρετικό, γρήγορα ξεχνιέται και δεν ανταμείβεται. Γι’ αυτό δεν περιμένω πια κάτι συγκεκριμένο· απλώς απολαμβάνω το ταξίδι κάθε παράστασης και όσα μου προσφέρει η διαδικασία της δημιουργίας.
Του Κυριάκου Κουρουτσαβούρη, 2/12/2025
Πληροφορίες για την παράσταση ΕΔΩ